O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti t. R. Yuldashev, J. T. Nurmatov

5.3.   Quduqlarni favvora va gazlift usullarida ishlatish jihozlarining sxemalari 

Kо‗pchilik holatlarda quduqlar favvora usulida ishlatilganda kam solishtirma 

xarajatlar  hisobiga  eng  kо‗p  miqdordagi  neft  qazib  olishga  erishiladi.  Shuning 

uchun  quduqlarni  ishlatish  davrida  eng  muhim  masalalardan  biri  quduqlarni  uzoq 

vaqt  favvoralanishini  ta‘minlash  hisoblanadi,  bunda  favvora  kо‗targichlarining 

ishida  yuqori  foydali  ish  koeffitsientini  (F.I.K)  ta‘minlash  orqali  qatlamning 

energiyasidan tejamkorlik bilan foydalanish zarur. 

Quduqni favvora usulida ishlatishda favvoralanish quduq stvolining ishlatish 

tizmasi orqali amalga oshiriladi (5.2-rasm). 

Bunda favvora kо‗targichning F.I.K juda kichik, qatlam gazining sarfi yuqori 

bо‗lganda, quduqning favvoraviy ishlatish davrini qisqarishga olib keladi. Demak, 

quduqning favvoralanishi nazorat qilinadi va boshqarib bо‗lmaydi. Yuqori debitda 

va  yumshoq  qumoqtoshli  kollektorlardan  mahsulot  qazib  olinganda  quduqning 

ishlatish  tizmasining  tezkor  gidroabraziv  yemirilish  sodir  bо‗ladi  hamda  bunday 

sharoitda quduqning stvoli qisman yoki butunlay yemirilishga keladi. 

Bunday holatlarni oldini olish va quduqdagi kо‗targichning F.I.K ni oshirish 

uchun  quduqqa  favvora  quvurlari  tushiriladi  (5.2-rasm,  b).  Quduqlarning 

favvoralanishini  boshqarish  uchun  almashtirilib,  yangilanib  turiladigan  shtuserlar–

drossellar  о‗rnatiladi.  Shtuser-drossellar  yordamida  teshiklarning  о‗lchami 

о‗zgartiriladi  hamda  qatlamga  qarshi  bosim  hosil  qilinadi  va  natijada  quduqning 

debiti  rostlanadi.  Quduqning  ish  rejimini  nazorat  qilish  uchun  manometr 

qо‗llaniladi. 

---

 

167 

Shtuserni  yoki  otma  chiziqni  almashtirishda  yoki  yemirilganda  yangisini 

о‗rnatishda quduq ichini tо‗suvchi qurilma yordamida bekitish kerak bо‗ladi va uni 

tо‗xtatishga olib keldi. 

Quduqni  tо‗xtovsiz  ishini  ta‘minlashda  favvora  armaturasi  qо‗llaniladi,  u 

quvur  boshchasidan  va  archasidan  tashkil  topgan  va  otma  chiziq-torlarini  (strun) 

rezerv qilishning imkoniyatini ta‘minlaydi. 

Quduqlarni  ishlatishni  yaxshilash  uchun  bir  yarim  qatorli  yoki  ikki  qatorli 

optimal  diametrli  nasos  kompressor  quvurlaridan  foydalaniladi,  quvur  archasini 

fazosidagi  gazning  sarfini  kamaytirish  uchun  paker  bilan  germetiklanadi  hamda 

quduq  tubidagi  suyuqlik  oqimining  zulfinlaridan  foydalaniladi  (5.2-rasm,  g). 

Quduqlarni  favvora  usulida  ishlatishda  qо‗llaniladigan  jihozlar  keskin 

murakkablashtirilgan. U tо‗rtta asosiy qismlardan tashkil topgan: quvurlar tizmasi 

(birikmasi),  tizmaning  ostki  jihozi,  quduq  ustining  favvora  armaturasi  va  quduq 

ustining bog‗lovchi jihozlari manifold deb ataladi. 

Quduqlarni  ishlatish  sharoitlarini  tо‗xtovsiz  murakkablashish  evaziga 

jihozlarning 

elementlari 

ham 

takomillashtirilgan, 

konstruksiyalarni 

takomillashishga  olib  keldi.  Lekin  bunday  о‗zgarishlar  favvora  yoki  gazlift 

jihozlarini  ishonchlilik  darajasini  pasaytirmasdan  ularni  qо‗llanilish  darajasini 

oshirdi.