O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

Ishlab chiqarishda eng ko'p qo'llaniladigan manometrlarning texnik 
xarakteristikalari 
11-jadval 
Nomlanishi 
Turi 
Yuqori o'lchash 
chegarasi 
Aniqlik 
toifasi 
Qo'llanish joyi 
Ko'rsatuvchi 
manometrlar 
TM(MT) 
0,16; 0,25; 0,4; 0,6; 
1,0; 1,6; 2,5; 4,6; 
10,16; 25; 40 
4 
Suyuq va gazsimon 
moddalarning bo-simini 
o'lchaydi 
AMU 
0,6; 1; 1,6; 2,5; 4; 16 
va 10 
1,5 
Ammiak bosimini 
o'lchash uchun 
M1D 
0,16…10; 16 va 25 
2,5 
Havo bosimini o’lchash 
uchun 
MM 
4 va 25 
4 
Kislorod bosimini 
o’lchash uchun 
MP 
0,16; 0,25; 0,4..10; 16 
va boshqalar 
1,5 
Turli xil gazlar bosimini 
o’lchash uchun 
Signal 
beruvchi 
manometrlar 
EKM 
0,1 va 10 
1,5 
Suyuq gaz va bug’larning 
bosimini o’lchash uchun 
MED 
0,1 va 1,6 
1,5 
Suyuq gaz va bug’larning 
bosimini o’lchash uchun 
 
ELEKTR ASBOBLAR 
Bu guruhdagi asboblarning ishlash printsipi bosimni u bilan
funktsional bog’liq bo`lgan biror elektr kattalikka bevosita yoki bilvosita 
o`zgartirishga asoslangan. Bularga induktiv, sig’imli, qarshnlikli, p’ezoelektr va
boshqa manometrlar kiradi.

---

90 
3.6-rasm.Induktiv manometrning printsipial sxemasi 
Bosimmi o`lchashning eng ko`p tarqalgan vositalari kuch kompensatsiyasi 
asosida qurilgan asboblar hisoblanadi. Biroq ular ko`pancha parametrlar 
(ko`rsatkichlar) bo`yicha temperatura xatoligi, tez ta`sirchanligi, gabarit o`lchamlari 
va massasi bo`yicha ancha mukammal o`zgartkichlardan (induktiv, sig’imli, 
tenzorezistorli, p’ezoelektrik o`zgartkichlardan) orqada qoladi. Bundan tashqari, 
kuch kompensatsiyali o`zgartkichlarning va pishangli sistemalarning 
konstruktsiyasida harakatlanuvchi massalarning bo`lishi o`lchash vositalarining 
zarbga chidamliligiga qo`yiladigan zamonaviy talablarning qondirilishini 
qiyinlashtiradi. 
Hozir mikroelementli texnikani keng joriy qilish va sxemali hamda konstruktiv 
echimlarni takomillashtirish asosida yuqorida qarab chiqilgan bosimni o`lchashning 
an`anaviy vositalari yanada zamonaviy kompleks qurilmalar bilan doimo siqib 
chiqarilmoqda. Bu albatta, turli tarmoqlarda TJABS ni yaratishda shart va 
talablarning turli tumanligi sababli avval ishlab chiqarilgan bosimni o`lchash 
o`zgartkichlaridan foydalanishdan to`la voz kechish kerakligini anglatmaydi. 
Induktiv asboblarning
ishlash printsipi g’altak induktivligining tashqi bosim 
ta`siridan o`zgarishiga asoslangan. 
3.6-rasmda induktiv o`zgartiruvchi element bilan jihozlangan bosimni o`lchash
o`zgartkichining sxemasi ko`rsatilgan. 
Bosimni qabul qiluvchi membrana 
1
o`ramli elektromagnit 
2
ning 
harakatlanuvchi yakori hisoblanadi. O`lchanayotgan bosim ta`sirida membrana 
siljiydi, bu induktiv o`zgartkichli elementning elektr qarashiligini o`zgartiradi. Agar 
g’altakning aktiv qarshiligi, magnit oqimlari hisobga olinmasa va o`zakda 
yo`qotilsa, o`zgartkich elementning 
L
induktivligini quyidagi formula bo`yicha 
aniqlash mumkin. 
L
= W
2


/
0
S

(3.5) 
bu erda:
W
2
— g’altak o`ramlari soni; 
0

— havoning magnit singdiruvchanligi; 

---

91 
S — magnit o`tkazgich ko`ndalang kesimining yuzi; 

— havo oralig’iniig uzunligi. 
Membrananing deformatsiya kattaligi o`lchanayotgan bosimga mutanosibligini 
e`tiborga olib 
δ=K*P. (3.6) 
(3.6) tenglamani quyidagi ko`rinishga keltiramiz: 
L
= W
2
S

0

/K*P (3.7) 
(3.7) tenglama bosimni o`lchash induktiv o`zgartkichning statik 
xarakteristikasini ifodalaydi. 
L
ni o`lchash, odatda, o`zgaruvchan tok ko`priklari yoki rezonansli 
LS
-
konturlar tomonidan amalga oshiriladi. 0,5...1,0 MPa bosimda membrananing 
qalinligi 0,1...0,3 mm, bosim 20...30 mPa bo`lganda esa 1,3 mm. Membrananing 
siljishi millimetrning yuzdan bir ulushini tashkil etadi. Induktiv bosim
o`zgartkichlarning asosiy xatosi ± {0,2—5)%.