O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

To`liq nurlanish (radiatsion) pirometrlari 
 
Radiatsion pirometrlar (to`liq nurlanish pirometrlari) qizdirilgan jismning 
temperaturasini o`lchashga mo`ljallangan. Pirometr optik sistema (linza, oyna) bilan 
ta`minlangan. Bu sistema jismdan chiqqan nurlarni mitti termobatareya, qarshilik 
termometri va yarim o`tkazgichli termoqarshiliklardan ipborat o`zgartgichga 
to`playdi. O`lchash asboblari sifatida millivol’tmetr, avtomatik potentsiometr va 
muvozanatlashtirilgan ko`priklardan
2.14-rasm. Radiatsion pirometrning prinsipial sxemasi 
foydalaniladi. 
2.14.-rasmda termobatareyali radiatsion pirometrning printsipial sxemasi 
ko`rsatilgan. Pirometr ob`ektiv linza 1 va okulyarli teleskop 2 dan iborat. Nurlanish 
manbaidan chiqqan nurlarning yo`lida cheklovchi diafragma 3 o`rnatilgan, ob`ektiv 
linza fokusida esa termobatareya 4 joylashgan. Okulyar linza oldiga ko`zni 
muhofaza qiluvchi rangli shisha 5 qo`yilgan. Termobatareyada to`plangan nurlar uni 
qizdira boshlaydi va nurlanishning to`liq energiyasiga proportsional bo`lgan eYUK 
paydo bo`ladi. Bu eYUK millivol’tmetr bilan o`lchanadi. 
100°C dan 4000°C gacha temperaturani o`lchaydigan radiatsion 
pirometrlarning turln konstruktsiyalari mavjud bo`lib, ular o`zlarining optik 
sistemasi, termojuftlarni ulash sxemasi va boshqa elementlari bilan farq qiladi. 
O’zgartkichlari qarshilik termometridan iborat bo`lgan ba`zi radiatsion pirometrlar 
nisbatan kichik, masalan, 20°S dan 100°S gacha temperaturalarni o`lchay oladi. 
O`zgartgich qabul qiladigan nurlar energiyasini aniq hisobga olish juda qiyin. 
CHunki o`zgartkich va atrof muhit o`rtasida o`zaro issiqlik almashuvi mavjud. 
SHuning uchun asbob hisobga olib bo`lmaydigan xatolarga yo`l qo`yishi tabiiy. 
Lekin shu kamchiliklarga qaramay, radiatsion pirometrlar sanoatda juda keng 
qo`llaniladi. Pirometrlarning ko`rsatishlarini masofaga uzatish yoki avtomatik 
ravishda yozib olish va ular yordamida temperaturani rostlash mumkin. 2500°C 

---

66 
gacha temperaturani o`lchashda pirometr ko`rsatishlarining xatosi ±1,5%, 2500°C 
dan ortiq temperaturani o`lchaganda esa ±2,5% dan oshmaydi. 
Seriyalab chiqarilayotgan APIR-S turidagi to`liq nurlanish pirometrlari 
temperaturani 30 dan 2500°S gacha bo`lgan oraliqda o`lchashga mo`ljallangan. 
Maxsus tayyorlangan pirometrlar —100 dan +3500°S gacha temperaturalar 
oralig’ida qo`llaniladi.