O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

Buyrak naychalari epiteliysiga bevosita ta’sir etuvchi diuretiklar. 
Ushbu guruh preparatlarining ta’sir meaxnizmi buyrak kanalchalari 
epiteliysidagi maxsus transport tizimlari faoliyatiga susaytiruvchi ta’siridan 
iborat. Bu, asosan, natriy va xlor ionlari va mos ravishda suvning reabsorsiyasi 
kamayishi bilan bog’liq (6.1-rasm). 

---

- 579 -
10.1-rasm.
Siydik hosil bo’lishida qatnashuvchi jarayonlar (I) va diuretiklar ta’sirining 
lokalizatsiyasi (II) Nefron sxemasida: 1 – kapsula va kapiliar koptokcha; 2 – proksimal 
egri-bugri kanalcha; 3 – Genle qovuzlog’ining tushuvchi qismi; 4 – Genle 
qovuzlog’ining ko’tariluvchi qismi; 5 – distal egri-bugri kanalcha; 6 – yig’uvchi 
kanalcha; 7 – yig’uvchi naycha. 

---

- 580 -
Dixlotiazid
 
– kuchli diuretik vosita, kimyoviy tuzilishi bo‘yicha 
benzotiazidin hosilasi bo‘lib, tarkibida sulfanilamid guruhi bor. Ta’sir 
mexanizmi nefronning egri bugri naychalarining proksimal va distal qismlarida 
Na
+
va u bilan bog‘liq xlor ionlarining reabsorsiyasining kamayishi bilan 
bog‘liq. Diakarbga nisbatan karboangidraza faolligini kamroq susaytiradi. 
Dixlotiazid ta’sirida K
+
va bikarbonat ionlarini reabsorbsiyasi Na
+
va Cl
-
ionlariga nisbatan kamroq kechadi. SHuning uchun dixlotiazid faol saluretik 
vosita sifatida tanilgan. Na
+ 
va xlor ionlari o‘zaro muvofiq yoki ekvivalent 
miqdori ajraladi. Dori vosita atsidozda ham o‘z samaradorligini yaxshi namoyon 
qiladi. Davomli qo‘llanilganda ham, diuretik ta’sir kuchi kamaymaydi. Kandli 
diabet xastaligida dori vosita poliuriyani kamaytiradi, chanqoqlik hisini 
kamaytiradi, qonning osmotik bosimi kuchli darajada pasayadi (mexanizmi 
noma’lum). Qisman bunday ta’sir buyrakning konsentrlash qobiliyati oshishi va 
chanqash markazi faoliyatini susayishi bilan bog‘liq deb tahmin qilinadi. Qon 
bosimi yuqori bo‘lgan hollarda dori vosita uni tushiradi. MITdan dixlotiazid tez 
so‘riladi. Ta’siri ancha tez boshlanadi (30-60daqiqadan so‘ng) 10-12soat davom 
etadi. Dori vositaga o‘rganib qolish rivojlanmaydi, lekin dixlotiazid peshob 
kislotasini ajralishini kamaytiradi va giperurekimiyani rivojlanishiga, shu tufayli 
podagra xastaligini kechishiga salbiy ta’sir etadi.
Qo‘llanilishi: katta va kichik qon aylanish doirasida qon dimlanish 
holatlarida (yurak-tomir yetishmovchiligi), jigar sirrozida, nefritlar va 
nefrozlarda, homiladorlar nefropatiyasida, buyrak usti bezi gormonlari va 
AKTG ta’sirida yuzaga kelgan shishlarda, xafaqonlik xastaligida(tuzsiz parxez 
bilan), glaukomada. Dixlotiazidni bemorlar yaxshi qabul qiladilar, lekin davomli 
qo‘llanilganda gipokaliemiya, gipoxloremik alkaloz, podagrani kuchayishi, 
quvvatsizlik, dispepsiya rivojlanishi mumkin. Bularni oldini olish uchun, kaliy 
dori vositalari KCl, asparkam, panangin berish kerak. 
Siklometiazid
 
– tuzilishi va farmakologik xossalari bo‘yicha dixlotiazidga 
o‘xshaydi, lekin undan tahminan 50marta kuchli. Ta’siri 2-4 soatdan keyin 

---

- 581 -
boshlanib, 10-12 soat davom etadi. Bir sutkali peshob miqdori 1,5-2,5 marta 
oshadi. 
Klopamid va oksodolin – dori vositalari davomli ta’sirga ega. Klopamid 
kuchli ta’sirga ega va 8-18 soat, oksodolin esa tahminan 3 kun ta’sir etadi. Ta’sir 
mexanizmi asosan distal (va qisman proksimal) naychalarda natriy ionlarini 
reabsorbsiyasini susaytirish bilan bog‘liq. Ikkala dori vosita ham MITdan yaxshi 
so‘riladi. Buyrak va ichak orqali chiqariladi.
Qo‘llanishga ko‘rsatmalar va noxush ta’sirlari dixlotiazidnikiga o‘xshash.
Furosemid