O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. A. Omonov, T. M. Qoraliev

10 – BOB

KREDIT FOIZ STAVKASI VA UNGA TA’SIR ETUVChI OMILLAR



10.1. Kredit bahosi va uning funksiyalari
Kredit bahosi kreditorning ssudadan foydalanganligi uchun qarzdordan oladigan foiz to‘lovi yoki foiz stavkasi bo‘lib, moliya-pul bozoridagi talab va taklif asosida bank tomonidan o‘rnatiladi⁶⁴. Kredit foiz stavkasining quyi va yuqori chegarasi bo‘lib, uning yuqori chegarasi kreditdan foydalanish natijasida olinadigan o‘rtacha foyda miqdoridir. Kredit foiz stavkasining quyi chegarasi bankning kredit berishdan olishi mumkin bo‘lgan minimal foydasi hisoblanadi. Chunki foiz stavkasi quyi chegarasining bo‘lmasligi mablag‘ egalarining mablag‘larni joylashtirishidan manfaatdor bo‘lmasligini anglatadi.

Banklarda kredit bahosi darajasiga jalb qilingan mablag‘lar bahosi, kredit amaliyoti bo‘yicha bankning operatsion xarajatlari, kredit riski bo‘yicha ustama va bankning marjasi ta’sir ko‘rsatadi. Banklar faoliyatida kredit marjasini ko‘p uchratish mumkin. Iqtisodiy adabiyotlarda kredit marjasi bankdan yoki kredit muassasidan olgan kredit summasi va uni qaytaradigan summasi o‘rtasidagi farqi sifatida ifodalanadi. Marja quyidagi formula bilan aniqlanadi:

Banklarda kredit marjasi ham yuqoridagi formula asosida aniqlanadi. Kredit marjasining darajasi – bu mamlakat bank industriyasi va milliy iqtisodiyotining holatini belgilovchi o‘ziga xos indekator hisoblanadi. Chunki bank kredit marjasi qator omillar ta’sirida bo‘ladi, xususan:

- inflyatsiya ideksi;

- qayta moliyalash stavkasi;

- likvidlilik;

- ishsizlik ko‘rsatkichi va boshqalar.

Kredit marjasining darajasi bank krediti bahosining arzon yoki qimmat bo‘lishiga bevosita ta’sir qiladi. Kredit bahosi kredit xizmatlarini ko‘rsatishda bank va mijoz o‘rtasida tuzilgan kredit shartnomasiga muvofiq, bank tomonidan belgilangan qo‘shimcha to‘lovlarni ham o‘z ichiga oladi. Mazkur yondashuv bo‘yicha kredit bahosi hisoblanishini quyidagi formulada ifoda yetamiz: