O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta mahsus talim vazirligi

4.2. Asosiy fondlar amortizatsiyasi va emirilishi
Asosiy fondlar jismoniy va ma’naviy jihatdan eskirishi mumkin.
Jismoniy (moddiy) eskirish - asosiy fondlarning birlamchi xislatlarini ishlab chiqarishda qatnashishi natijasida yo‘qotishi va tabiiy eskirishida yuzaga keladi.
Ma’naviy eskirish - asosiy fondlarning qadrsizlanishi yoki texnik jihatdan muddatidan avval ish qobiliyatini yo‘qotishidir. Ma’naviyeskirish 2 xilko‘rinishgaega:

• 
  Asosiy fondlarularning ishlab chiqarish qiymatlari pasayishi natijasida qadrsizlanadi.
  
• 
  Asosiy fondlar fan-texnika taraqqiyoti ta’siri ostida yanada samaraliroq fondlarning paydo bo‘lishi natijasida qadrsizlanadi.
  

Asosiy fondlarni qayta ishlab chiqarish, ya’ni jismoniy va ma’naviy jihatdan eskirgan asosiy fondlarning o‘rnini iqtisodiy to‘ldirish uchun korxona bu vositalar qiymatidan amortizatsion ajratmalarni ayirib tashlaydi hamda bu ajratmalar keyinchalik xarajatlar sifatida mahsulot tannarxiga kiritiladi.

bu yerda
N_a -to‘liq qayta tiklash uchun yillik amortizatsiya me’yori,%;
F_b –asosiy fondlarning boshlang’ich qiymati, so‘m;
T_a – asosiy fondlarning me’yoriy xizmat vaqti, yil.
Yillik amortizatsiya ajratmalari (A_a) miqdori quyidagicha aniqlanadi.
,
bu yerda
T_k – xizmat muddati davomida kapital ta’mirlashga sarflangan xarajatlar;
M– modernizatsiya qilishga sarflangan xarajatlar.
Amortizatsiya mablag’lari asosiy fondlarni to‘liq qayta tiklash (renovatsiya), kapital ta’mirlash va uskunalarni modernizatsiya qilish uchun alohida ravishda yo‘naltiriladi. Shu sababli, amortizatsiya me’yori ikki qismdan - fondlarni renovatsiya qilish (N_t.t) hamda kapital ta’mirlash va modernizatsiya qilish (N_k.t.)dan iborat.
Birinch holda:
,
bu yerda
T_h - asosiy fondlarning haqiqiy xizmat qilish vaqti, yil.
Ikkinchi holda:

Ishlab chiqarish jarayonida asosiy fondlar asta-sekinlik bilan eskirishi sababli, ularning ish qobiliyatini ta’mirlash orqali tiklash zaruriyati tug’iladi. Asosiy fondlarni ta’mirlash kapital, o‘rta va joriy turlarga bo‘linadi. Bino va inshootlarni ta’mirlash o‘z mazmuni, talab qilinuvchi muddat va mablag’lariga ko‘ra mashina va uskunalarni ta’mirlashdan farq qiladi.
Ishlab chiqarish jarayonida asosiy fondlar asta-sekinlik bilan eskirishi sababli, ularning ish qobiliyatini ta’mirlash orqali tiklash zaruriyati tug’iladi. Asosiy fondlarni ta’mirlash kapital, o‘rta va joriy turlarga bo‘linadi. Bino va inshootlarni ta’mirlash o‘z mazmuni, talab qilinuvchi muddat va mablag’lariga ko‘ra mashina va uskunalarni ta’mirlashdan farq qiladi.
Mashina va uskunalarni kapital ta’mirlashda ular to‘liq qismlarga bo‘linadi va eskirgan qismlar almashtiriladi. Uskunalarni ikki marta kapital ta’mirlash orasidagi muddat ta’mirlash sikli deb ataladi. Mashina va uskunalar mahsus zavodlarda ta’mirlanadi.