O‘zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati davlat korxonasi navoiy davlat konchilik instituti

Muxokama va xulosalar chiqarish uchun savollar
1. Investitsiyalarning qanday turlari mavjud?
2. Xorijiy investitsiyalarga qanday omillar ta’sir etadi?
3. Investitsiyalarning ichki manbalari qanday?
4. Investitsiyalarning tashki manbalari nima?
5. Investitsiyalardan foydalanishning asosiy yo‘nalishlarini ta’riflab bering.
6. Investitsiyalarning iqtisodiy samaradorligini baxolashda korxonalar qanday vazifani xal qilishlari lozim?
7. Investitsion loyihalarning samaradorligini baxolash ko‘rsatkichlari izoxlab bering.

4-ilova
Berilgan formulalarni tushuntirib bering.

5-ilova
Baholash kursatkichlari va mezonlari

Baholash ko‘rsatkichlari va mezonlari (ballarda)	Munozara ishtirokchilari
	1	2	3	4
Ma’ruzaning mazmuni (2,5):
Mavzuga mos kelishi (1,5);
- mantiqiylik, aniqlik (0,5);
Xulosalarni qisqaligi (0,5);
Infromatsion texnologiyalardan foydalanganligi (ko‘rgazmalilik) – (0,9).
Reglament (0,6)
Jami (4,0)
Ma’ruzaning tavsifi (3,0)
Ma’ruzaning kuchli tomonlarini aniqlash (1,2)
Ma’ruzaning zaif tomonlarini aniqlash (1,2)
Reglament (0,6)
Jami (3,0)
Savollar:
Xar biri uchun (0,3)
qo‘shimcha
Xar biri uchun (0,3)
Mohiyati bo‘yicha (0,3)
Jami (3,0)

Mustaqil ish
Loyihani texnik-iqtisodiy asoslash.
I.Investitsiya xajmini aniqlash.

• 
  Bino-inshootlar, dastgoxlarning ijara qiymati investitsiya xajmi
  
• 
  Material ishlab chiqarish zaxirasi qiymati investitsiya xajmi
  
• 
  Tez emiriladigan va arzon buyumlarning ijara qiymati investitsiya xajmi
  
• 
  Nazorat-o‘lchov asboblarining ijara qiymati investitsiya xajmi
  
• 
  Loyihani ishlab chiqarishga sarflangan investitsiya xajmi qiymati
  

II. Yillik daromad, iqtisodiy samaradorlikni aniqlang.
III. Harajatlarni qoplash muddatini aniqlang.
1. Loyihani texnik-iqtisodiy asoslash.

• 
  Loyihaning maqsadi, vazifalari, ahamiyati, hozirgi talablarga javob bera olishi
  
• 
  Loyihaning iqtisodiy samaradorligi, qo‘llanish sferalari
  

2. Investitsiya xajmini aniqlashish bo‘yicha sarflanadigan harajatlarni quyidagi jadvallarda keltiramiz.
Material ishlab chiqarish zaxiralarini sotib olish investitsiya xajmi

№	Mahsulot nomi	Soni	Donasining bahosi	NDS 20%	Umumiy qiymati NDS bilan
1	Tilla	3 gr	200 000 x 3 600 000	120 000	720 000
2	Tosh	10 ta	100 x 10 1000	200	1200
3	Benzin	200 gr	1 l= 2800 560	112	672
4	Mum	200 gr	5000	1000	6000
5	Gips	100 gr	3000	600	3600
					731 472

Arzon baholi inventarlar o‘lchov nazorat asboblarini
sotib olish investitsiya xajmi

№	Mahsulot nomi	Soni	Donasining bahosi	NDS 20%	Umumiy qiymati NDS bilan
1	Qolip	1 ta	300	60	360
2	Pechka	1 ta	5 000 000	1 000 000	6 000 000
3	Qumqog‘oz	5 ta	1 000 x 5 5 000	1 000	6 000
4	Egov	6	50 000	10 000	60 000
5	Bo‘r mashina	1	200 000	40 000	240 000
6	Bo‘ltiq	1	1 500	300	1 800
7	Sayqallash uskunasi	1	1 000 000	200 000	1 200 000
8	Arra	1	120 000	24 000	144 000
9	Pilka	1	20 000	4 000	24 000
10	Kompressor	1	4 000 000	800 000	4 800 000
11	CHashka	1	15 000	3 000	18 000
12	Pistolet	1	1 000	200	1 200
13	Bachok	1	60 000	12 000	72 000
14	Lampa	1	200 000	40 000	240 000
					12 807 360

1. 
   Investitsiya xajmi quyidagi formuladan aniqlanadi:
   

K = MPZ + FOT + A_a.f+ ∑ R
K = 731472 + 1078000 + 9757,457 + (269500 + 196000 + 36000 + 9792 + 5854,474) = 2336375,931
O‘rganilgan ishning harajat smetasi

№	Harajatlarning nomi	Qiymati
1	Bajarilgan ishning qiymati	3797235,23
2	Ishlab chiqarish harajatlari	2920950,177
3	Ishlab chiqarish tannarxi	2813150,177
4	Davr harajatlari	107800
5	Xomashyo	731472
6	Elektroenergiya + otoplenie	45792
7	FOT	1078000
8	Ijtimoiy sug‘urta	268500
9	Amortizatsiya	9757,457
10	Material harajatlari	777264
11	Boshqa harajatlar	678628,72
12	Asosiy ish xaqi	980000

Bajarilgan ishning iqtisodiy samaradorligini aniqlash

№	Ko‘rsatkichlar nomi	O‘lchov birligi	Qiymati
1	Bajarilgan ish qiymati	so‘m	3797235,23
2	Ishlab chiqarish harajatlari	so‘m	2920950,177
3	Investitsiya	so‘m	2336375,931
4	Iqtisodiy samara	so‘m	876285,053
5	Qoplanish muddati	Oy	3
6	Rentabellik	%	37,5

2. 
   Iqtisodiysamarani quyidagi formuladan aniqlanadi:
   

E = (S₁ -S₂ ) · Q

К
E = (3797235,23 - 2920950,177) · 1 = 876285,053

3. 
   Rentabellikni aniqlaymiz:
   

Э • 100 %

R =



R_.=876285,053• 100₌37,5
2336375,931

4. 
   Qoplanish muddatini aniqlaymiz.
   

T_qop.=K/E
T_qop.= 2336375,031 = 2,66 ≈ 3
876285,053

Topshiriqlar:
1. Raqobatli bozor iqtisodiyotining ijobiy va salbiy tomonlarini ayting. Bozor iqtisodiyotiga davlatning aralashuvini oklash mumkinmi?
2. Kuyidagilarning to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligini aniqlang:
- ijtimoiy ne’matlar davlat tomonidan ishlab chikarilishi kerak;
- iqtisodiyot amaldorlar manfaatini kondirish maqsadida boshqariladi;
- davlatni ma’muriy buyrukbozlik usuli yordamida boshqarilishi iqtisodiy o‘sishni ta’minlaydi;
- davlat sektori kiyim va poyabzal ishlab chiqarish ko‘rinishida bo‘ladi;
- bozorning baho mexanizmi o‘z-o‘zini boshqarish, xarajatlarni koplash va iqtisodiyotning muvozanatli xolda bo‘lishini ta’minlaydi;
- ijtimoiy ne’matlar birgalikda iste’mol kilinishi bilan tavsiflanadi;
- agarda davlat tovarlarga muvozanatli bahodan past baho belgilasa, bunda tovarlarning kamomadligi yuzaga keladi;
- davlat bozor iqtisodiyoti sharoitida axolining nochor katlamlarini ijtimoiy ximoyasini kafolatlaydi;
- davlatning iqtisodiyotni tartibga solishdan maqsadi - kichik va xususiy tadbirkorlik faoliyatini ko‘llab-kuvvatlash bilan ishsizlikni qisqartirish;
- agarda qandaydir tovarga muvozanatli bahodan past bo‘lgan baho o‘rnatilsa bunda shu tovarning sifati oshadi.

1-masala
AQSHning InFin firmasi Rossiyaning Lesprom firmasining 40% aksiyasiga ega. Bu ulush Lespromning boshqaruv paketini tashkil qiladi va ikkilamchi bozorda 1 mln. Doll.ga sotilishi mumkin. InFin aksiyalarning 35%ni sotib, olgan tushumning 60%ga YAponiya davlat oblegatsiyalarini sotib oldi va 40%ga Xitoyda yangi filialini ochdi. InFin firmasining investitsion portfelini tahlil qiling va to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalarni, portfel investitsiyalarni qiymatini aniqlang.
1-Keys
Tijorat bankida yiliga 20% li stavka asosida mablag‘lar jalb qilinmoqda. Investor to‘rt yildan so‘ng 500 dollar mablag‘ga ega bo‘lishi uchun bugun qancha mablag‘ qo‘yishi talab etiladi?
2-Keys
Xorijiy investor daromad olish maqsadida, bankdagi depozit hisobvarag‘iga 400 dollar mablag‘ qo‘ydi. Yillik foiz stavka miqdori 15% ni tashkil qilsa, investor 3 yildan keyin qancha mablag‘ga ega bo‘ladi?
3-Keys
Investor 80 mln. so‘m miqdorida pul mablag‘larini korxonaga investitsiya qilganidan so‘ng, 5 yil davomida har chorakning oxirida 4 mln. so‘mdan daromad oladi. Agar diskont stavkasi 10 % bo‘lsa, investitsiyalar rentabelligini aniqlang.
4- Keys
SHimoliy poytaxtda muzqaymoqni sevib istemol qilishadi. Bu erda uni Moskvadagiga qaraganda 3 marta ko‘proq istemol qilishadi. Bu ko‘pchilik rus regionlariga qaraganda kengroq hisoblanadi: mahalliy ishlab chiqaruvchilar o‘z mahsulotlarini boshqa shahardagi zavodlar bilan bajonudil almashadi, bubir tomondan Piterda yopiq so‘rov, boshqa tomondan esa xususiy bozorda sotishni kengaytiradi.
Peterburg muzqaymoq sotishga ixtisoslashgan ulgurji savdogarlarik uzatishlariga ko‘ra har hafta Peterburgga qiymati 3 mln. Rubldan kam bo‘lmagan miqdorda muzqaymoq olib kelinadi va 2 mln. Rubllik mahsulot olib ketiladi. Yiliga o‘rtacha 2,5 kg muzqaymoq istemol qiladigan Moskva aholisidan farqli ravishda peterburgliklar 8 yiliga kilogrammga yaqin istemol qiladi.
Peterburgda 4ta yirik muzqaymoq ishlab chiqaruvchi zavod faoliyat ko‘rsatadi. YOzda ushbu 1-muzqaymoq kombinati sutkasiga 60-80 tonna, jumladan, Talosto turidan 18 tonna, Kolibridan 15 tonnaga yaqin, Petroxolodda esa 8 tonnadan ortiq mahsulot ishlab chiqariladi. Ekspertlarning xulosalariga ko‘ra Peterburg bozoridagi muzqaymoqlarning 60% dan ortig‘i mahalliy ishlab chiqaruvchilarga tegishli. “Agar bizning muzqaymoq ishlab chiqaruvchilarimiz bozorning faqat yarmigagina egalik qilsa, vaziyat salbiy (tanqidiy) tus oladi ”- deya takidlaydi Talosto kompaniyasining marketing va reklama bo‘yicha menejeri Dmitriy SHilov. Muzqaymoq kombinati director o‘rinbosari Svetlana Stupina shunday deb hisoblaydi: “Peterburg bozori juda istiqbolli, chunki bu erda qishin-yozin muzqaymoq istemol qilinganadi”.
Peterburgga esa juda arzon mahsulotlar yoki etarlicha qimmat bo‘lgan shimoliy Venetsiya, Rossiya javohiri kabi markalardagi Ays-Filining mahsulotlari olib kelinadi. Masalan, Peterozavoddan olib kelinadigan tvorog va yogurtli muzqaymoq Slavmoni Peterburgda boshq hech qaysi firma taklif qilolmaydi.
Peterburg zavodlari shaxsiy assortiment borasidagi kamchiliklar o‘rnini to‘ldirish uchun boshqa shahardan kelgan ishlab chiqaruvchilar bilan xilma-xil tur va ko‘rinishdagi muzqaymoqlarni almashadilar. SHunday qilib, Petroxolod Tul muzqaymoq kombinati bilan, Moskva yaqinidagi Kolomen kombinati va muzqaymoq servislar kombinati bilan barter kelishuvni tuzdi. Peterburgdagi yirik muzqaymoq ishlab chiqarish kombinati shu asosda Tver muzqaymoq kombinati bilan birgalikda ishlamoqda.
Ko‘pchilik muzqaymoqqa boy bo‘lmagan Peterburg mahsulotlarini yoqtiradigan regionlar bilan aloqada bo‘lish ko‘proq sivilizatsion xarakterga ega. SHunday qilib Peterburg ulgurji muzqaymoq sotuvchilari Sibir, Oddesiya, Rostova, Sochi kabi shimoliy-g‘arbiy hududlar uchun muzqaymoq g‘amlaydi. Petroxolod muzqaymoq zavodi o‘zining mashhur Mitya, Dasha va Belыe nochi botonlarini vagonlab Kamchatkaga yuboradi. Muzqaymoqlarni Norilsk, Vorkutu, Nadim, Salexard va boshqa shimoliy shaharlarga etkazib berish uchun samalyot reyslari tashkil qilingan.(yo‘lga qo‘yilgan)
Bunday qatnovlarga umumiy etkazib berish hajminig 5 foizi to‘g‘ri keladi va bunday etkazib berish ulgurji narxni deyarli 2 barobar qimmatlashtiradi.
Ko‘pchilik Peterburg muzqaymoq ishlab chiqaruvchilarining regional etkazib berishi – bu diversifikatsiyaning aniq darajasidir. Moskva bozori ular uchun qulay, ammo erishish qiyin bo‘lgan bozor bo‘lib qoladi. Moskva bozorlarida raqobatchilarning ko‘payishi ishlab chiqarish quvvating ortishi hamda muzqaymoq ishlab chiqarishga ixtisoslashuv va istemolning oshishiga olib keladi.
Talostlik Dmitriy SHilov so‘zlariga qaraganda Moskvadagi ulgurji savdo juda istiqbolli bo‘lib, bu erda Kalinsk, Tversk va Volga bo‘ylari savdogarlari xaridi uchun mahsulot ishlab chiqariladi. “Narxlarni hisobga olinganda, hatto yuk tushirish xarajatlari bo‘lsa ham bizning mahsulotimiz raqobatbardosh bo‘lib qoladi” – deydi o‘rinbosar SHilov.

1. 
   Siz tvorog va yogurtli muzqaymoqni istiqbolli deb hisoblaysizmi?
   
2. 
   Siz Moskva bozorini egallashga qanday takliflar berasiz?
   
3. 
   SHahrimiz bozoriga qanday innovatsion qarorlar taklif qilasiz?