Noorganik kimyo

VODOROD PEROKSID  (H
2
O
2
) 
H
2
O
2
  rangsiz, siropga o’xshagan suyuqlik. Zichligi d=1,4633 g/sm
3
, 
Syuqlanish  harorati T
suyq
=0,43
o
C,  26 mm simob ustuni bosimda qaynash  harorati 
T
qayn
=68
o
S, 65 mm sim. ustunida 85
o
С, atmosfera bosimida T
qayn
 = 150,2
o
C. 
+1     -1    -1     +1
 
H - O - O – H 
Vodorod peroksid beqaror birikma.  Oson parchalanadi. 
2H
2
O
2
 = 2H
2
O + O
2
 + 195,15 kj 
151
o
С  da vodorod peroksid portlaydi. Suvli eritmalarda vodorod peroksid 
kuchsiz kislota va 2 bosrichda dissotsiatsiyalanadi. 
H
2
O
2
 
⇔
 H
+
 + HO
2
-
 
HO
2
-
 
⇔
 H
+
 + [O
2
]
2--
 
H
2
O
2  
nordon va asosli tuzlar hosil qiladi. NaHO
2
, Na
2
O
2
, Ba[O
2
] 
H
2
O
2
  oksidlovchilik va qaytaruvchilik xossalarini namoyon qiladi. H
2
O
2 
 
kisloroddan kuchliroq oksidlovchi. 
H
2
O
2 
  oksidlovchi bo’lganda:  
1. Kislotali muhitda H
2
O
2 
  H
+ 
 
ionlari bilan birikib suv molekulasini hosil 
qiladi. 
H
2
O
2  
 + 2H
+
 + 2e = 2 H
2
O 
2HJ + H
2
O
2 
 = J
2
 + 2 H
2
O 
2J
-
 - 2 e
→
  J
2
                            1 
H
2
O
2 
 + 2H
+
 + 2e 
→
 2 H
2
O      1 
 

---

Anorganik kimyo fanidan majmua
 
 
 
200 
 
2KJ + H
2
O
2 
 + H
2
SO
4
 = J
2
 + 2 H
2
O + K
2
SO
4
 
2J
-
 + 2 e 
→
 J
2
                             1 
H
2
O
2 
 + 2H
+
 + 2e
→
= 2 H
2
O      1 
 
2. Neytral va ishqoriy muhitda oksidlovchi H
2
O
2  
2ta elektron biriktirib OH
-
 
ionlarini hosil qiladi. 
H
2
O
2 
 + 2e = 2OH
-
 
KNO
2
 + H
2
O
2 
 = H
2
O  + KNO
3
 
NO
2
-
 +H
2
O - 2e
→
  NO
3
-
 +2H
+           
1 
H
2
O
2 
 + 2e 
→
 2OH
-                                      
1 
 
2KCrO
2
 + 3H
2
O
2 
 + 2KOH = 2K
2
CrO
4
 + 4H
2
O 
CrO
2
-
 + 4OH
-
 - 3e 
→
 CrO
4
2-
 + 2H
2
O                                  2 
H
2
O
2 
 + 2e 
→
 2OH
-          
                                                       3 
CrO
2
-
 + 8OH
-  
+ 3H
2
O
2 
= 2CrO
4
2-
 + 4H
2
O + 6OH
-
 
 
PbS + H
2
O
2 
  = PbSO
4
 + H
2
O     
H
2
O
2 
 + 2e 
→
 2OH
-     
                                                            4 
PbS + 4H
2
O - 8e 
→
 Pb
-
 + SO
4
2-
 + 8H
+
                                  1 
PbS + 4H
2
O
2
 + 4H
2
O = Pb
2+
 + SO
4
2-
 + 8H
+
 + 8OH
-
 
PbS + 4H
2
O
2 
  = PbSO
4
 + 4H
2
O 
 
Oksidlovchilar KMnO
4
, Ag
2
O, CrO
3
  va b. ishtirokida vodorod peroksid 
qaytaruvchilik xossasini namoyon qiladi.  
1. Kislotali muhitda vodorod peroksid 2ta elektron berib, vodorod ionlari va 
kislorod molekulasini  hosil riladi. 
H
2
O
2
 - 2 e = 2H
+
 + O
2
 
 
 
Misol: 5H
2
O
2
 + 2KMnO
4
 + 3H
2
SO
4
 = 5O
2
 + 2 MnSO
4
 + K
2
SO
4
 + 8H
2
O 
H
2
O
2
 - 2 e 
→
 2H
+
 + O
2        
                         5 
MnO
4
-
 + 8H
+
  + 5e 
→
 Mn
2+
 
+ 4H
2
O          2 
5H
2
O
2
 + 2MnO
4
-
 + 16H
+ 
 = 10H
+
 + 5O
2
 + 2Mn
2+
 + 8H
2
O    
 
K
2
Cr
2
O
7
 + 3H
2
O
2
 + 4H
2
SO
4
 = 3O
2
 + Cr
2
(SO
4
)
3
 + 7H
2
O
 
 + K
2
SO
4
 
Cr
2
O
7
2-
 + 14H
+
 + 6e ---- 2Cr
3+
 + 7H
2
O                             1 
H
2
O
2
 - 2 e = 2H
+
 + O
2   
                                                     3  
CrO
4
2-
 + 14H
+
 + 3H
2
O
2
  = 2Cr
3+
 + 7H
2
O +  6H
+
 + 3O
2
 
 
2. Neytral va ishqoriy muhitda OH
-
 ionlarini biriktirib suv va kislorod  hosil qiladi. 
H
2
O
2
 + 2OH
-
 - 2e = 2H
2
O + O
2
 
Ag
2
O + H
2
O
2
 
→
    2Ag + O
2
  + H
2
O 
H
2
O
2
 - 2 e 
→
   2H
+
 + O
2                
                           1 
Ag
2
O + H
2
O + 2e 
→
 2Ag + 2OH
-
                       1 

---

Anorganik kimyo fanidan majmua
 
 
 
201 
 
H
2
O
2
 + Ag
2
O +  H
2
O  = 2Ag + 2H
2
O  + O
2 
 
2K
3
[Fe(CN)
6
]  + H
2
O
2
 + 2KOH = 2K
4
[Fe(CN)
6
] + O
2
 + 2H
2
O 
[Fe(CN)
6
]
3-
  +    
→
 [Fe(CN)
6
]
4-
            2 
H
2
O
2
 + 2OH
-
 - 2e 
→
 2H
2
O + O
2               
1 
  
2[Fe(CN)
6
]
3-
  + H
2
O
2
 + 2OH
-
 - 2e = 2H
2
O + O
2 
 +  2 [Fe(CN)
6
]
4-
 
Olinishi.    Vodorod peroksid natriy yoki bariy peroksidlarga kislota ta’sir 
ettirib olinadi. 
Na
2
O
2
 + H
2
SO
4
 = Na
2
SO
4
 + H
2
O
2
  
BaO
2
 + H
2
SO = BaSO
4
 + H
2
O
2
 
 Dunyoda ishlab chiqariladigan vodorod peroksidlarning 30%i 50%li sulfat 
kislotani elektroliz qilish orqali olinadi.  
2H
2
SO
4
 = 2H
+
 + 2HSO
4
-
                    2H
+
 + 2e = H
2
                           
                    katodda                                       anodda 
2H
+
 + 2e = H
2
                           
  2 HSO
4
-
  - 2e = H
2
S
2
O
8       
peroksodisulfat kislota 
H
2
S
2
O
8
 + 2H
2
O = H
2
O
2
 + 2H
2
SO
4
 
3%  li vodorod peroksid eritmasi (pergidrol) va 73-90%li eritmalari sotiladi. 
Vodorod peroksid ko’p bo’yoqlarni oqartiradi. Shu xossasi tufayli ipak, soch, par 
va boshqalarni oqartirish uchun ishlatiladi. U harbiy va raketa texnikasida, 3% li 
eritmasi tibbiyotda dezinfektsiyalovchi modda sifatida qo’llaniladi.  
 
 
 
 
     
 I  GURUH S  ELEMENTLARI
                       
Bu guruh elementlariga litiy,natriy,kaliy,rubidiy,seziy va fransiy kiradi. 
Barcha guruh a’zolarinig  tashqi elektron qavatida 1 tadan s elekteronlar 
bor.ularning elektron formulalari quyidagicha: 
3
 Li         1s
2
2s
1
    
11
 Na      1s
2
2s
2
2p
6
3s
1 
19
 K       1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
6
4s
1
 
 
37
Rb     1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
6
3d
10
4s
2
4p
6
5s1 
 
55
Cs     1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
6
3d
10
4s
2
4p
6
4d
10
5s
2
5p
6
6s
1
 
 
87
 Fr    1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
6
3d
10
4s
2
4p
6
4d
10
5s
2
5p
6
5d
10
6s
2
6p
6
7s
1
 
Element tartib nomeri ortishi bilan  atom va ionlarning radiusi ortadi.Shu 
metallarning suyuqlanish harorati kamayadi. 
Bu matallarning barchasidan litiy farq qiladi. Uni tashqaridan ikkinchi 
qavatida ikkita elektroni bor. 
  
 ISHQORIY METALLARNING OLINISHI 
Ishqoriy metallar kimyoviy faolligi yuqoriligi sababli faqat birikmalar holida 
uchraydi. 
Liyiyning birikmalari nihoyatda ko’p.Uni 150 dan ortiq minerallari bor. 
Texnik ahamiyatga spodumen LiAl(SO
4
)
2
 va litiy smolasi  Li
2
Al
2
(SiO
3
)
3
(F;OH)
2
. 

---

Anorganik kimyo fanidan majmua
 
 
 
202 
 
Natriy birikmalari keng tarqalgan. Osh tuzi NaCl;Glauber tuzi Na
2
SO
4
*1O 
H
2
O.Hind selitrasi KNO
3
, Natriy selitrasi, kriolit Na
3
[AlF
6
];  bura  Na
2
B
4
O
7
*10 
H
2
O. 
Kaliy birikmalaridan  silvinit KCl*NaCl;  karnallit  KCl*MCl
2
*6H
2
O; yer 
sharining asosiy po’slog’i- ortoklaz  K
2
O*Al
2
O
3
*6SiO
2
 
Rubidiy va seziy natriy va kaliy bilan birga lekin kamroq uchraydi. 
Fransiy barcha ishqoriy metallardan eng faoli va  og’iri hisoblanadi. 
Radioaktiv .uni yarim yemirilish davri 22 minut. 
Natriy,litiy va kaliy asosan elektroliz usuli yordamida olinadi. Elektrolizga 
tuzlar yoki gidroksidlar uchratiladi.Rubidiy va seziy  unung xloridlaridan kalsiy 
metali bilan qaytarish orqali olinadi. 
ISHQORIY METALLARNING XOSSALARI 
Ishqoriy metallar kub krislall panjaraga ega. Yangi kesilgan metallar 
ko’rinishi odatdagi metallarga o’xshaydi. Metallik yaltiroqlikka ega.Barcha 
ishqoriy metallar kerosin ostida yoki inert gaz muhitida saqlanadi. Ishqoriy 
metallar engil metallar hisoblanib, pichoq bilan oson kesiladi. Ularni ichida qattig’i 
kaliy u yuqori issiq va elektr o’tkazuvcanlikka ega. 
 Ishqoriy metallar oson +1 zaryadli ionlar hosil qiladi.Litiy kislorod ta’sirida 
oksid hosil qiladi. Qolgan ishqoriy metallar bo’lsa peroksidlar hosil qiladi. 
 4Li+O
2
= 2Li
2
O                      2Na+O
2
=Na
2
O
2
          2K+O
2
=K
2
O
2
  
K+O
2
=  KO
2
                          Rb+O
2
 =RbO
2 
          Cs+O
2 
 =CsO
2
 
Peroksidlardan oksidlar olish mumkin.  
Na
2
O
2
+2Na= 2Na
2
O                          K
2
O
2
+2K=   2K
2
O 
Peroksidlarni suv bilan ta’siridan bodorod peroksidi yoki kislorod  hosil 
bo’ladi. 
Na
2
O
2
 + 2H
2
O  =  2NaOH +H
2
O
2
        2KO
2
+2H
2
O=2KOH+H
2
O
2
+O
2 
Ishqoriy metallar galogenlar bilan  shiddadli va issiqlik chiqishi bilan 
ta’sirlashadi: 
                  2Me+ F
2
=  MeF
2
 
Juda oson ishqoriy matallarning sulfidlari hosil bo’ladi: 
                     2Me+S = Me
2
S 
Me
2
S  larni oltingugurt bilan qo’shib suyuqlantirilsa persulfidlar hosil 
bo’ladi. 
            Na
2
S,Na
2
S
2
,Na
2
S
4
 ,Na
2
S
n
 
Ishqoriy metallar vodorod bilan oson ta’sirlashadi. Bunda metall gidridlari 
hosil bo’ladi.Ularning bog’lanishi ion tabiatli. 
 Odatdagi sharoitda faqat litiy nitrid hosil qiladi. 
              6Li+N
2
= 2Li
3
N  
 Boshqa metallarning nitridlari boshqacha usullar bilan olinadi. 
Suyuq ammiak bilan  ishqoriy metallarning  reaksiyasida amidlar,imidlar va 
nitridlar hosil bo’ladi. 
                2Na+2NH
3
=2Na
2
NH+2H
2 
         Na+2NH
3
=2NaNH
2
+H
2
  
                                 2Na+2NH
3
=2Na
3
N+3H
2
        

---

Anorganik kimyo fanidan majmua
 
 
 
203 
 
Natriy birikmalari organizmda asosan hujayra atrofidagi syuqliklarda 
mavjud(qonda,limfa va ovqat hazm qilish shiralarida).NaCl hisobiga organizmdagi 
qon bosimi boshqarilib turadi. 
NaOH 320
o
 C da syuqlanadigan oq ,suv tortadigan kristall modda.NaOH va 
KOH  elektroliz usulida olinadi. 
Kaliy ioni organizmda hujayra ichidagi ion hisoblanadi.U kopgina 
boikimyoviy va fiziologik jarayonlarda, masalan nerv impulclarining harakatida 
ishtirok etadi.Kaliy ioninng qonda  mo’tadil miqdorda bo’lishi yurakni normal 
ishlashi uchun kerak.1 cutkada K 2-3 g kerak bo’ladi. 
Tseziy va rubidiy fotoelementlar tayyorlashda ishlatiladi.Nur ta’sirida Rb va 
Cs ning valent elektronlarini oson ajralishi yorug’lik energiyasini elektr 
energiyasiga aylantitish imkoniyatini beradi.