Noorganik kimyo

      Kompeks birikmalarning farmatsiyadagi ahamiyati. 
Odam organizmida 3% 
atrofida metallar borligi ma’lum. Ana shu metallar inson hayot faoliyatini to’la 
ta’minlaydi. Ishqoriy va ishqoriy –  yer metallari kaliy, natriy, kalsiy, magniy 
eritmada akva ionlar hoatida uchraydi. Ular qon, limfa, to’qimalardagi suyqliklarda 
nerv impulslari harakatini ta’minlaydi. 
     Odam organizmida 100 mg atrofida siankobalamin ( yog’da eriydigan vitamin 
B
12
) uchraydi. Bu modda gemlarga o’xshash makrosiklik kompleks birikmadir (28-
rasm). Bu birikmada makrosiklik ligand sifatida tetradentant azot tutgan ligand 
porfin turadi. B
12
  vitamini eritrositlarninig shakallanishi va rivojlanishida muhim 
rol o’ynaydi. B
12 
etishmasligi og’ir kasallik  - kamqonlikka olib keladi. 
      d-  elementlarning organik ligandlar bilan hosil qilgan kompleks birikmalari  
organizmdagi oksidlanish –qaytarilish jarayonlarida  katalizator sifatida ishtirok 
etadi. Bu metallardan odam organizmida eng ko’p tarqalgani temirdir. Ligandlar 
tabiatiga qarab, temir +2 osidlanish darajasiga ega bo’lgan kompleks birikmalar 
(mioglobin, gemoglobin) va +3 oksidlanish darajasiga ega bo’lgan katalaza va 
oksidazaga o’xshash komleks fermentlar hosil qilgan. 
     O’simliklar hayotidagi muhim modda xlorofil ham tuzilishi jihatidan 
gemoglobinga o’xshab ketadi, lekin bu birikmada kompleks hosil qiluvchi ion 
Mg
2+
 hisoblanadi. 
     Saraton kasaligidagi xavfli o’smalarning o’sishini platina(II) kompleks 
birikmalari sekinlashtirishi aniqlangan (sis-[Pt(NH
3
)
2
Cl
2
]). Iridiyning kompleks 
birikmalaridan (NH
3
)
2
[IrCl
6
] ham saraton kasalligida foyda beradi.  Oltinnig 
α
-
tiospirtlar bilan hosil qilgan kompleks birikmalari esa sil va moxov kasaligini 
davolshda qo’llaniladi.         
Kompleks birikmalar  holatida juda ham ko’p dori moddalari ma’lum. Ulardan 
vitamin B
12
, feramid, koamid, krizanol, temir(III) gliserofosfati, temir(II) laktati va 
boshqalar kompleks birikmalar holatidagi dorilarga kiradi. Ayniqsa temir 
yetishmaydigan anemiya kasalligida ishlatiladigan feramid Toshkent farmatsevtika 
institutining markaziy ilmiy laboratoriyasida ishlab chiqazilgan.  O’zbekistondagi 
Toshkent kimyo-farmatsiya zavodida ishlab chiqariladi.  
     Kompleks birikmalar faramatsevtik tahlilda keng qo’llaniladi. Nesler reaktivi, 
vismut  birikmalarini, temir birikmalarini aniqlashda ishlatiladi.  

---

Anorganik kimyo fanidan majmua
 
 
 
175 
 
     Kompleks birikmalar yordamida platina metallari, oltin, kumush, mis, xrom, 
nikel va kobalt olinadi va tozalanadi. Siyrak-yer elementlarini ajratishda ular juda 
qo’l keladi.