Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti q

idrok 
va 
kо‘rgazmali-obrazli 
tafakkurni 
rivojlantirish.  Tadqiqotimiz  asosida  kо‘rgazmali-obrazli  va  konstruktiv 
tafakkurni yuqori darajada rivojlantirish yozma nutq buzilishlarini oldini olishda 
katta  ahamiyatga  egaligini  aniqladik.  Mazkur  bо‘lim  quyidagi  asosiy 
yо‘nalishlarga ega: 
A) Perseptiv va konstruktiv topshiriqlarni bajarishda fazoviy mо‘ljal olish 
bosqichi ustida ishlash. Bolani tasvir va qurilmalarni tartib bilan izchil ravishda 

---

90 
tahlil  etishga  о‘rgatiladi.  Tasvir  yoki  shaklni  asosiy,  birlamchi  elementlari, 
mashg‘ulotlarning  dastlabki  bosqichida  shablonlar  yordamida  predmetli  xatti-
harakatlar tarzida, keyingi mashg‘ulotlarda esa tafakkur asosidagina ajratish va 
farqlashga о‘rgatiladi.  
B)  Sensor  etalonlar  bilan  ishlash  va  unga  mos  sо‘zli  tushunchalarni 
egallash: asosiy geometrik shakllar, о‘lchamlar, fazodagi joylashuvini bildiruvchi 
tushunchalar  va  h.k.  Buning  uchun  “Ta’rifi  asosida  top”,  “Rassom  nima 
chizganini  top”  о‘yini,  turli  geometrik  shakllar  yig‘indisidan  iborat  tuzilmani 
eslab qolishga qaratilgan о‘yinlar qо‘llaniladi. 
V)  Kо‘ruv  obrazlarini  tafakkur  asosida  joydan  joyga  kо‘chirish  va 
transformatsiyalash malakalarini rivojlantirish.  
3. Tasviriy-grafik  qobiliyatlarni  shakllantirish.  Korreksion  ish  ikki 
yо‘nalishda  olib  boriladi.  Birinchi  yо‘nalish  grafomotor  malakalarni 
rivojlantirishga  va  ikkinchi  yо‘nalish  grafik  simvolizatsiyani  о‘zlashtirishga 
qaratiladi. Korreksion ish quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi: 
A) geometrik shakllarni kontur bо‘yicha shtrixlash va chizish, namunadan 
kо‘chirish; 
B) Tugatilmagan rasmlarni yakunlash; 
V) “Kim diqqatliroq?” о‘yini – naturadan chizishda imkon boricha kо‘proq 
detallarni tasvirlash; 
G)  Rasmdagi  yetishmaydigan  detallarni  chizish  ({B}dan  farqli  ravishda 
rasmlarda faqat ba’zi detallargina yetishmaydi); 
D) Shakl yoki bir necha shakllar yig‘indisini eslab qolib chizish; 
Y)  Harf  va  sо‘zlarni  shablonlar  yordamida  yozish.  Selluloid  yoki 
pleksiglasdan  yozma  shrift  uchun  shablonlar  tayyorlanadi  va  bola  ular  orqali 
avtomatlashgan  kinemalar,  ya`ni  harflarni  tasvirlash  uchun  malakaviy  xatti-
harakatlar ustida ishlaydi. 
4. Bolaning  suksessiv  qobiliyatlarini  rivojlantirish.  Hodisalarning 
vaqtinchalik  ketma-ketligini  analiz  qilish,  eslab  qolish  va  qayta  ifodalashni 
rivojlantiruvchi  mashqlar  barcha  (kо‘ruv,  eshituv,  harakat  va  kinestetik) 

---

91 
analizatorlar  faoliyatiga  yо‘naltirilishi  joiz.  Bu  maqsadda  quyidagi  mashqlarni 
qо‘llash mumkin: 
A) Harakatlar seriyasini eslab qolib takrorlash (“musht-qovurg‘a-kaft”...) 
B)  Ritmlarni  eshituv  va  grafik  namuna  asosida  qayta  ifodalash.  Mazkur 
topshiriqlarni “Telegrafist” о‘yini kо‘rinishida amalga oshirish mumkin. 
V) Raqamlar, tovushlar, harflar, sо‘zlar qatorini eslab qolib qayta ifodalash. 
Topshiriq qayta ifodalanuvchi qatorlarni uzaytirish yoki namunani teskari ketma-
ketlikda qayta ifodalash bilan murakkablashtiriladi.  
G) Hafta kunlari, oylar, yil fasllari va h.k.larni tо‘g‘ri, teskari yoki ixtiyoriy 
ketma-ketlikda avtomatlashgan holda qayta ifodalash ustida ish olib borish; 
D)  “Taklif  etilgan  tartiblash  prinsipi  asosida  qatorni  davom  ettirish” 
mashqi; 
Y) Ketma-ketligi bо‘yicha farq qiluvchi shakllar seriyasini eslab qolish; 
J) “Nima о‘zgardi?” о‘yini – bola test materiali (shakllar seriyasini ketma-
ketligi)ni eslab qolgandan sо‘ng logoped mazkur ketma-ketlikni bir yoki bir necha 
о‘zgarishlar bilan kо‘rsatib, nima о‘zgarganini sо‘raydi. 
5. Diqqatni  jamlash,  taqsimlash  va  kо‘chirish  qobiliyatlarini