Neft-gazkimyo sanoati texnologiyasi

 
 
 
 

---

32 
 
4-mavzu. Yoqilg’ilar uchun qo’ndirmalar. 
 
Moylarni  past  haroratda  ishlash  qobiliyatini  oshirish  uchun  ularga  qotish 
haroratini pasaytiruvchi maxsus qo’ndirmalar - depressatorlar qo’shiladi. 
Surkov  moylarining  muhim  sifat  ko’rsatkichi  -  ularni  kislorodga  nisbatan 
kimyoviy barqarorligidir.  
Moyda  har  xil  oksidlanish  mahsulotlarini  yig’ilib  qolishi  zararli  oqibatlarga 
olib keladi: 
Past molekulali kislotalar metallarni tez zanglatadi. 
Yuqori  molekulali  kislotalar  kislorod  va  suv  ishtirokida  shu  sharoitda  hosil 
bo’lgan temir gidrookis bilan reakstiyaga kirishadi:         
Fe(OH)
2
+2RCOOH  (RCOO)
2
 Fe+2H
2
O. 
Yuqori kislotalarni tuzi moylarda yomon eriydi va cho’kmaga tushib qoladi. 
Transformator  moyida  suvni  va  kislotalarni  yig’ilishi  uni  ekspluatastiya  
xususiyatini pasaytiradi.  
Qo’ndirmalar,  murakkab  kimyoviy  birikma  bo’lib  molekulasini  tarkibida 
alkilfenollar, oltingugurt, fosfor, O
2
, N
2
 metallar (Ca, Ba, Mg, Zn) kiradi.  
Qo’ndirmalarni  ishlab  chiqarish    ko’p  bosqichli  organik  sintez  jarayoni 
yordamida  olib  boriladi.  Sintez  jarayonida  ko’pincha  shunday  oraliq  stadiyalar: 
alkillash, 
fosfirlash, 
oltingugurtlash, 
sulfirlash, 
karboksillash, 
xlorlash, 
kondensastiya, polimerlash olib boriladi.  
Asosiy  stadiyalardan  tashqari  yordamchi  jarayonlar  ham  olib  boriladi, 
masalan:  oraliq  moddalarni  reakstiyaga  kirishmagan  moddalardan  ajratish, 
neytrallash, quritish, katalizator va erituvchilardan tozalash va hokazolar. 
Qo’ndirmalarni  ishlab  chiqishda  xom  ashyo  sifatida  alkilfenollar, 
sulfokislotalar,  olefinlar,  xlorlashtirilgan  parafinlar,  naftalin,  serniy  angidrid, 
uglekisliy  gaz,  gidrat  okisbariy,  gidrookis  kalstiy,  organik  kislotalar  va  boshqa 
moddalar,  erituvchilar  sifatida  benzin,  benzol,  toluol,  har  xil  spirtlar,  kerosin 
ishlatiladi.  
 

---

33 
 
Dvigatel  ekspluatatsiyasida  ikkinchi  parametrning  ham  ahamiyati  katta, 
chunki  dvigatel  tez  qiziydi.  Shu  sababli  ishqalanayotgan  yuzalarda  yetarli 
qalinlikdagi  moy  plyonkasini  va  moyning  yetarli  darajadagi  katta  qovushqoqligini 
kafolatlash kerak.  
Katta  yuk  ostida  ishlaydigan  dvigatellar  ekspluatatsiya  qilinganida,  ikkinchi 
parametri katta bo'lgan moy tanlangani ma’qul.  
Ammo  qovushqoqlik  diapazoni  katta  bo’lgan  ko‘p  komponentli  moyni 
tayyorlash  qiyin  va  u  qimmatga  tushadi.  Shu  sababli  qovushqoqligi  5W—50  va 
10W—50 bo’lgan moylar qovushqoqligi 10W—40 yoki 15W—50 bo'lgan moylarga 
nisbatan qimmatroq bo’ladi.