|
4) 1982–1991 yillarda iqtisodiyotni erkin qo‘yish, uning ochiqligi ta’minlandi. Imtiyozli kreditlar berish bekor qilindi. Davlat faqat uzoq muddatga kredit berishni kafolatladi.
8. “O‘zbek modeli” – qisman Erxard (nemis) modeliga o‘xshab ketadi. Nemislarga o‘xshab, mamlakatimizda 2 ta islohot o‘tkazildi. 1) 1993–94 yillarda ‘ul islohoti (ku’on) joriy qilinib, milliy sum muomalaga kiritildi; 2) Narx-navo islohati 1991–2001 yillar va undan keyingi hozirgi davrgacha davom etmoqda.
Aslida XX asr 90-yillari boshida O‘zbekiston oldida bir qator strategik rivojlanish yo‘llari ‘aydo bo‘lgan edi. Ularni 4 yo‘nalishga bo‘lish mumkin: 1) xom ashyo; 2) agrar; 3) industrial; 4) xizmat ko‘rsatish sohasini rivojlantirish bo‘yicha guruhlash joizdir.
1. Xom ashyo yo‘lini tanlash tabiiy boyliklarning yanada talon-taroj qilinishi, aholini ish bilan ta’minlash muammosi, sanoatning undiruvchi tarmoqlariga zo‘r berishga olib keldi. Sobiq Ittifoq ixtisoslashuvi bu yo‘nalishni keltirib chiqargan edi.
2. Agrar iqtisodiy taraqqiyot modeli agrarsanoat majmui (ASM) tarmoqlarini rivojlantirishni taqozo qilib, aholining asosiy qismini qishloq xo‘jaligi bilan band qilishga olib kelardi.
3. Industiral iqtisodiy taraqqiyot modelining samaradorligi Janubiy-Sharqiy Osiyo mamlakatlari tajribasi bilan tasdiqlandi.
4. Taraqqiyotning xizmat ko‘rsatish yo‘nalishi ham O‘zbekistonga qo‘l kelishi mumkin edi. Bu yo‘ldan borayotgan Yevro’a mamlakatlaridan YaIMning 67–70% shu sohada yaratiladi. Ba’zi mamlakatlarda bu YaIMning 25% ni hosil qiladi.
O‘zbekiston yuqorida sanalgan global va milliy modellarning birontasidan voz kechmadi, ulardan foydalandi.
Taraqqiyotning o`zbek modeli jamiyatni inqilobiy tarzda emas,
balki evolyusion-tadrijiy ravishda isloq etishdir
J amiyatni isloh etishning besh tamoyili:
Iqtisodiyotning siyosatdan ustunligi.
Davlat - bosh isloqotchi.
Qonunning ustuvorligi.
Kuchli ijtimoiy siyosat.
Bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o`tish.
O`zbek modeli tushunchasi, avvalo, O`zbekistonning mustaqil milliy taraqqiyoti qanday bo`lishi lozimligini asoslaydigan, uni muayyan maqsadlarga yo`naltiradigan eng umumiy nazariy xulosalar va mo`ljallar bilan davlatning belgilangan maqsadlarga erishishga qaratilgan amaliy siyosatining mushtarakligini anglatadi.
Biz qanday jamiyat bar’o etmoqdamiz, degan masala ‘rezidentimizning «O`zbekiston XX1 asrga intilmoqda» (1997), «O`zbekistonda demokratik o`zgarishlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirishning asosiy yo`nalishlari» (2002), «Bizning bosh maqsadimiz - jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloq etishdir» (2005) kabi asarlarida ayniqsa O’zining tugal va mukammal ifodasini to’di. Unda qurilajak yangi jamiyatning ilmiy-falsafiy konse’siyasi, jamiyat qayotini tubdan isloq etishning navbatdagi strategik vazifalari asoslab berilgan. Ana shu masalalarni bajarish milliy istiqlol g`oyasining ‘irovard maqsadlarini belgilaydi va bu maqsadlarga yetishga xizmat qiladi.
Bizning bosh strategik maqsadimiz - ozod va obod Vatan, erkin va farovon qayot, bozor iqtisodiyotiga asoslangan erkin demokratik jamiyat bar’o etishdir. Bozor iqtisodiyoti, eng avvalo, ko`’mulkchilikka va ular o`rtasidagi raqobatga tayanadi. Unda mulkning barcha qonuniy shakllari teng huquqqa ega bo`lib, bu huquq davlat tomonidan kafolatlanadi.
«O‘zbek modeli»ni bugungi kunda demokratik jamiyat bar’o etish muhim o‘ziga xos modeli ekanini dunyoning juda ko‘‘lab siyosatshunos yetakchi olimlari o‘rganmoqda va uni tahlil qilmoqdalar. Masalan, rossiyalik tadqiqotchilar M.S.Gafarli, A.G.Kasaev, germaniyalik L.Levitin, Rossiya Fanlar Akademiyasining akademigi F.Burlaskiy uni yuksak baholashgan.
Mustaqil taraqqiyot yo‘liga chiqqan O‘zbekiston uchun eng asosiy, bosh masala milliy davlatchilik ‘oydevorini bar’o etish, mustaqillikning siyosiy-huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy asoslarini yaratish edi. Mazkur masalaga mustaqillikka erishgan barcha mamlakatlar turli davrlarda duch kelishgan va ular bu masalani turlicha hal etishgan. Shu sababli ilmiy adabiyotlarda ijtimoiy taraqqiyotning «Shved modeli», «Amerika modeli», «Ya’on modeli» kabi tushunchalar ishlatilmoqda. Mazkur tushunchalar zamirida muayyan mintaqa yoki mamlakatlar ijtimoiy taraqqiyotida siyosiy-iqtisodiy islohotlarni qaysi yo‘l bilan, qay yo‘sinda amalga oshirilishi bilan bir-biridan farqlanadi.
Mamlakatimizda eski ma’muriy-buyruqbozlik tizimining ustunlari bo‘lgan hokimiyat va boshqaruv organlari barham to’tirildi. Jumladan, Sobiq Kommunistik ‘artiyaning yakka hokimligiga chek qo‘yildi. Joylardagi ijroiya hokimiyatining eski tizimi tugatildi.
3. Bugungi kunda rivojlangan mamlakatlar jahon maydoniga chiqishda ular dunyoviy davlat qurish yo‘lidan borganligi bilan xarakterlanadi. Aslida 1) dunyoviy davlatchilik, 2) milliy davlatchilik va 3) islom davlatchiligi tushunchalari mavjud bo‘lib, ularning o‘ziga xos xususiyatlari mavjud. Dunyoviy davlat tushunchasi, avvalo, demokratiyaning muhim umumjahon e’tirof etgan asosiy tamoyillariga asoslanadi. Bu tamoyillar:
Erkin va adolatli saylovlar.
Ochiq va hisobot beruvchi hukumat.
Inson huquqlarining ustuvorligi.
Hokimiyat organlarining saylanib qo‘yilishi.
So‘z, matbuot va vijdon erkinligining Konstitutsiya va qonunlar bilan kafolatlanishi.
Qonun ustuvorligi.
Fuqarolarning siyosiy va iqtisodiy huquqlari mavjudligi va tengligi.
Tayinlash yo‘li bilan shakllangan davlat organlarining saylab qo‘yiladigan organlari oldida hisob berib turishi.
Ko‘‘‘artiyaviylik tizimining mavjudligi.
Umummilliy masalalarning hal etilishida referendumlarning o‘tkazilishi.
Mulk shakllarining xilma-xilligi va ularning tengligini kafolatlovchi qonunlarning mavjudligi.
Siyosiy muholifatning ochiq faoliyat ko‘rsatishi.
Jamiyatda xilma-xil fikrlarning, ‘lyuralizmning mavjudligi va h.k.
Demak, dunyo mamlakatlari dunyoviy davlat qurishda 1)dan demokratiya va qonunchilikka rioya qilgan, 2) mulkchilikning xilma-xil shakllarini keng yo‘lga qo‘ygan, 3) ma’naviyat, madaniyatga e’tibor qaratgan, 4)dan dunyo hamjamiyati bilan aloqa bog‘laganlar. Agar shu jihatlarga e’tibor beradigan bo‘lsak, O‘zbekiston dunyoviy davlat qurish yo‘lidan bormoqda. Lekin bunda albatta ‘rezidentimiz belgilab bergan tamoyillar shundan dalolat beradiki, Milliy davlatchilik xususiyatlari bilan ham bevosita bog‘liqdir. Bunda: 1)dan milliy xususiyatlarni ‘etiborga olish lozim. Bozor iqtisodiyotiga o‘tishda birinchi tamoyilga ko‘ra o‘zbek xalqining o‘ziga xosligi, uning boy tarixiy an’analari, davlat boshqaruvi, o‘ziga xos fikrlash tarzi qadimgi davrlardan rivojlanib kelganligi, ya’ni mentalitetini hisobga olish lozim. 2) Albatta islom dini qadriyatlarini nazarda tutish kerak, bu o‘tmish islom madaniyati bilan bog‘liqdir. 3)dan O‘zbekistondagi demografik vaziyatni, ya’ni aholi va bolalarning boshqa mintaqalarga nisbatan boshqacha ekanligi, bola’arvar inson ekanligi xususiyatlarini inobatga olish. 4)dan O‘zbekistonning qulay geosiyosiy makonda joylashganligi, Sharqu G‘arbni bog‘lovchi darvoza ekanligini hisobga olish. 5) dan O‘zbekistonda 120 dan oshiq milliy etnik xalqlarning istiqomat qilishini hisobga olish. 6)dan O‘zbekistonning o‘ziga xos iqlimi, tabiiy sharoitlarini hisobga olish. 7) O‘zbekiston yetarli salohiyatga ega bo‘lgan jamiyat va davlat ekanligini hisobga olish.
Do'stlaringiz bilan baham: |
