Namangan muhandislik-pedagogika instituti yer usti transport tizimlari kafedrasi kasb-hunar kollejlari uchun

Rejalashda bazalar tanlash 

Barcha  tayyorgarlik  ishlari  qilib  bo’lingandan  so’ng  bazaviy  sirtlarni  tanlash  lozim. 

Fazoviy rejalashda bazalar tanlash masalasi juda murakkab va muhim masala. CHunki har bir 

detalning  konstruktiv  xususiyatlari  va  ish  sharoiti  bazalarga  o’z  talablarini  qo’yadi.  Bazaviy 

sirtlarni tanlashda quyidagi qoidalarga asoslanish mumkin: 

 

1. Agar zagotovkada ishlov berilgan sirt bo’lsa, shu sirt baza deb qabul qilinadi. Agar, 

masalan, podshipnik korpusida ishlov berilgan asos bo’lsa hamda 



30A

3

 teshigini rejalash va 

o’nga  ishlov  berish  talab  qilinsa,  ana  shu  asos  baza  deb  qabul  qilinadi  va  undan  teshik 

markazigacha  bo’lgan  masofaga  rioya  qilinadi,  aks  holda  22



0,1  mm  o’lchamni  ta’minlab 

bo’lmaydi. 

 

2.  Zagotovkaning  hech  bir  sirtiga  ishlov  berilmagan  bo’lsa,  ishlov  berilmaydigan  sirt 

baza qilib olinadi. 

 

3.  Agar  ma’lum  joyda  devorning  qalinligiga  rioya  qilish  lozim  bo’lsa,  baza  tanlashda 

shuni  hisobga  olish  lozim.  Faraz  qilaylik,  misol  uchun  ko’rilayotgan  podshipnikda  barcha 

sirtlarga ishlov berilmagan bo’lsain. Bu holda ishlov berilmaydigan 



 40 mm li tsilindrik sirtni 

baza o’rnida olish kerak. Devorlari qalinligini bir xilligini ta’minlash uchun markaz qidirgich 

yoki shtangentserqo’l yordamida uning markazi topiladi va makaz chizilari chiziladi. Ulardan 

boshlab 22



0,1 mm o’lcham qo’yiladi va asos rejalanadi. Agar bu holda asosni baza deb olib, 

---

 

- 56 - 

oldin uni rejalaganimizda edi, devorlarning qalinligi bir xil chiqmagan bo’ladi. 

 

4. Ham tashqi, ham ichki ishlov berilmagan sirtlar mavjud bo’lganda baza siftida tashqi 

sirtlar olinadi. 

 

5.  Baza  sifatida  zagotovkalarning  chiqib  turgan  qismlari-chiqiqlar,  bobishkalar, 

plakatlarni qabul qilish qulay. 

 

Odatda,  birinchi  galda  bazaviy  sirtlardan  boshlab  markaz  chiziqlari  yoki  simmetriya 

o’qlari chiziladi, so’ngra shu chiziqlardan boshlab boshqa o’lchamlar qo’yiladi.