Namangan davlat univеrsitеti boshlang‟ich ta'lim mеtodikasi kafеdrasi

Undov so„zlar haqida ma‟lumot 
     His-hayajon,  tuyg‗uni,  haydash-chaqirishni  bildiradigan        so‗zlar  turkumi  undov  
deyiladi:  eh, uh, o, e, uf, voy, ura, barakalla, ofarin, salom, xayr,  xo„sh, rahmat, balli, 
bay-bay, voy-bo„y, a, ax, ohho, obbo, ey, ehhe, i, ie, o„h, o„hho„, hm, him, be, tuf, hah, ho, 
hay-hay,  eh,  o„,  ha,  iyi.  Bu  so‗zlar  mustaqil  so‗zlarga  ham    yordamchi  so‗zlarga  ham 
kirmaydigan ayrim so‗z turkumidir. 
      Undovlar  yakka holda, juft holda  yoki  takrorlanib qo‗llanishi  mumkin:  oh, voy, oh-
voh, dod-voy, bay-bay, hay-hay. 
     Juft va takrorlangan undovlar  chiziqcha bilan yoziladi. 
     Undovlar ma‘no jihatidan quyidagi  turlarga  bo‗linadi: 
     1. His-hayajon undovlari quyidagi ma‘nolarni ifodalaydi: 
1) shafqat, mehribonlik: ie, o, voy, voy-ey, eh;  2) sevinch, xursandchilik, zavqlanish: ho, 
o„h-ho„, ehe; 3) qoyil qolish, rohatlanish: hay-hay (takrorlansa), oh-oh; 4) mamnuniyat, 
faxrlanish,  mag‗  rurlanish,  xayrihohlik:  e-ha,  eh,  ha-ya,  o„;  5)  undash,  ogohlantirish, 
tasdiq:  ha.  
       Undovlar  yozuvda  gap  bo‗laklaridan  vergul  bilan  ajratiladi.  Agar  undov  kuchli 
bo‗lsa,  his-hayajon  bilan  aytilsa,  undov  belgisi  qo‗yiladi:  Eh!  Havo  naqadar  sof  va 
musaffo! 
    Undovlarning  asosiy  qismi  yasama  emas,  lekin  mustaqil    so‗zlardan  undovlarga 
ko‗chgan  so‗zlar  ham  mavjud:    1)  olmoshdan  :  qani;                                    2)  fe‘llardan:  kel, 
hormang, yo„qol, bor-ey, yashang, kechirasiz:   Kel, bir bahslashaylik!    
      His-hayajon  undovlari,  odatda,    gap  bo‗lagi  vazifasini  bajarmaydi.  Ular  yo  kirish 
so‗z,  yoki  so‗z-gap  bo‗lib  kelishi  mumkin:  Ie,  men  kimni  ko„ryapman     -  Dod!  - 
ichkaridan dodlagan ovoz eshitildi. 
     2.  Buyruq-xitob  undovlari  ikki  xil  bo‗ladi:  1)  odamlarga  qaratilgan  undovlar:    a) 
kishilarning diqqatini tortish uchun qo‗llanadigan: hoy, hay (bir marta aytilsa), hey, allo, 
ey;  b)  ta‘kid,  buyurish  uchun  qo‗llanadigan:  ma,  tss,  jim,  marsh;  2)  hayvonlarga  yoki 
boshqa  jonivorlarga  qaratilgan  undovlar:  a)  hayvon  va  jonivorlarni  chaqirish  uchun 
qo‗llanadigan:    kisht,  bah-bah,  mosh-mosh,    tu-tu-tu,  kuch-kuch,    gah,  chuh,  beh-beh, 
qurey-qurey; b) hayvon va parrandalarni biror harakatdan to‗xtatish uchun qo‗llanadigan: 

---

129 
 
ishsh, ho„k, tak;                    v) hayvon va parrandalarni biror ishni bajarishga undash 
uchun ishlatiladigan: pisht,  drr, xix, hov-hov, cho„k, tek, hayt, chu.