Музейшунослик indd

Polsha muzeylari
1. Varshava milliy muzeyi.
2. Qirollik saroyi muzeyi.
Mamlakatning rasmiy nomida zamonaviy polyakcha respublika 
so‘zi emas, balki eski- (polyakchadan: mushtarak narsa so‘zi ishla-
tiladi). Yevropadagi davlat, shimoldan Boltiq dengizi bilan yuviladi. 
Yevropa Ittifoqi a’zosi.Poytaxti —  Varshava shahri. Davlat tuzumi 
Respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1997-yil 25-mayda qabul qil-
ingan. 
Polsha — Visla va odra daryolari havzasida, shimolda Boltiq 
dengizi va janubda karpat va sudet tog‘lari oralig‘ida joylashgan. 
hududining 90% dan ko‘prog‘i tekislikdan iborat. Dengiz bo‘ylari 
past, qumloq. Qazilma boyliklari — toshko‘mir, qo‘ng‘ir ko‘mir, 
tabiiy gaz va neft, temir, mis, qo‘rg‘oshin, oltingugurt, ruh; kaliy, 
magniy va tuz konlari bor. Iqlimi mo‘tadil bo‘lib, okean iqlimi bilan 
kontinental iqlim o‘rtasida.
 Polsha hududining yarmidan ko‘prog‘i haydalgan yerlar, 28% 
o‘rmon, aksariyat joylarda igna bargli, g‘arbi va janubida keng bar-
gli daraxtlar o‘sadi. Aholisining 98,5% ini polyaklar, ukrainlar, be-
loruslar, slovaklar tashkil etadi. Dindorlarning ko‘pchiligi katoliklar. 
shahar aholisi — 62,1%. Yirik shaharlari: Varshava, Lodz, krakov, 
Vrotslav, Poznan, Gdansk.
Tarixi. Polsha hududida paleolit davridayoq odamlar yashagan. Mil. 
av. 1-ming yillikda Polsha hududida slovyan qabilalarining shaklla-
nish jarayoni sodir bo‘ldi. VIII-IX asrlarda qabila knyazliklari vujud-
ga keldi. X asrda odra , Visla va Bug daryolari oralig‘ida yashovchi 
polyan (Polsha, polyaklar nomi shundan kelib chiqqan), mazovshan, 

---

141
vislyan, pomoryan qabilalarining knyazliklari birlashtirildi va ya-
gona Polsha davlati tashkil topdi. Biroq XII asrga kelib, Polsha davlati 
yana knyazliklarga bo‘linib ketdi. XIII asr oxirida knyaz Pshemisl II 
rahnamoligida Polsha yerlarini birlashtirish uchun kurash boshlandi. 
XIV-XV asrlarda yagona Polsha davlati paydo bo‘ldi va madaniyati 
rivojlandi. Polyak tili shakllandi. XV asrning 1-yarmida krakovda-
gi Yagaylo universiteti polyak fani markaziga aylandi.
 XVI asrning 2-yarmidan Polsha davlati ukrain, belorus va rus 
yerlarini bosib ola boshladi. Polsha bilan Litvaning birlashuvi nati-
jasida Rech Pospolita paydo bo‘ldi. 1609 — 1612-yillarda Polsha 
Rossiyaga hujum qildi. Bir necha asr mobaynida Polsha Yevropada-
gi eng qudratli davlatlardan biri bo‘lib turdi. Ammo og‘ir urushlar 
sababli mamlakat inqirozga uchrab, uch marta Prussiya, Avstriya, 
Rossiya o‘rtasida bo‘linib ketdi. Polsha davlati tugatildi. 1807-yilda 
napaleon I qo‘shinlari Prussiyani engib, Fransiyaga tobe Varshava 
gersogligini tuzdi. 1814 — 1815-yillarda Vena kongressida Polsha 
yana bo‘lindi. Varshava gersogligining katta qismi Polsha qirolli-
giga aylantirilib, Rossiyaga topshirildi. 
15 yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun ta’lim majburiy, barcha 
pog‘onalari davlat ta’minotida. hunar-texnika maktabi boshlang‘ich 
va muntazam ta’limni o‘z ichiga oladi. Ixtisoslashtirilgan litseylar 
ham bor. Xususiy maktablar tarmog‘i kengaymoqda. Polshada 130 
ta oliy o‘quv yurti faoliyat yuritadi. Yevropadagi eng qadimgi uni-
versitetlardan krakov universiteti (1364), shuningdek, Varshava 
universiteti, politexnika institutlari, iqtisodiyot, tibbiyot va rassom-
chilik akademiyalari shu jumlaga kiradi. Mamlakatdagi ilmiy faoli-
yatni Fan vazirligi olib boradi. shuningdek, fanlar akademiyasining 
ilmiy-tadqiqot institutlarida, oliy o‘quv yurtlarida, idoraviy ilmiy 
muassasalarda olib boriladi. Polshada Banax nomidagi xalqaro mat-
buot markazi faoliyat olib boradi. 

---

142