Muzaffar mamatqulov navoiyshunoslik

4-mavzu. “XAZOYIN UL-MAONIY” - LIRIK QOMUS SIFATIDA

REJA:
1.Kulliyotdagi g‘azal va mustazod janrlariga tavsif.
2. Musammatlarning g‘oyaviy-badiiy xususiyatlari.
3.Tarkibband, tarji’band va masnaviy janrlari.
4. Qasida va soqiynoma janrlarining g‘oyaviy-badiiy xususiyatlari.
5. Kulliyotdagi kichik lirik janrlar.

“Xazoyin ul-maoniy” kulliyoti turkiy she’riyatning gultoji bo‘lib, jami 16 lirik janrni o‘z ichiga oladi. Bu she’riy janrlar har bir devonga muayyan tartib bilan joylashtirilgan va bu janrlarga oid she’rlarning umumiy soni 3132 ga teng. “Xazoyin ul-maoniy” kulliyoti tarkibiga kiruvchi devonlarning janr xususiyatlarini kuzatadigan bo‘lsak, ular orasida o‘zaro mutanosiblik borligini ko‘ramiz. Xususan, “G‘aroyib us-sig‘ar” va “Navodir ush-shabob” devonlariga 8 tadan, “Badoe’ ul-vasat” va “Favoyid ul-kibar” devonlariga 9 tadan janr kiritilgan va devonlarning hajmi ham bir-biridan unchalik farq qilmaydi: “G‘aroyib us-sig‘ar”da 840 ta she’r (5718, 5 bayt), “Navodir ush-shabob” devonida 759 ta she’r (5423, 5 bayt), “Badoe’ ul-vasat”da 740 ta she’r (5420 bayt) va “Favoyid ul-kibar”da 793 ta she’r (588,5 bayt) mavjud. Bu janrlardan g‘azal, mustazod, musaddas, tarji’band barcha devonlarga o‘zaro teng nisbatda joylashtirilgan. Mazkur janrlarning kulliyotdagi tartibi va o‘zaro nisbatini H.Sulaymonov tuzgan quyidagi jadvalda ko‘rish mumkin:

№

Navoiy foydalangan lirik janrlar

“G‘aroyib us-sig‘ar” devonida

“Navodir ush-shabob” devonida

“Badoe’ ul-vasat” devonida

“Favoyid ul-kibar” devonida