Mundarija Kirish birinchi bob. Syujet haqida ma’lumot

Tugun va voqealar rivoji. “Judоlik diyori” rоmаni boshlanishida ajoyib surat haqida gapiriladi. Uni yetarlicha ta’riflanadi va asosiy voqealarga o’tadi. Asarning uchinchi qismi ko’proq xatlar, qaysiki, “sarhad oshgan xatlar”dan iborat bo’lib, unda Sultonmurodning boshidan o’tkazgan voqealardan xabardor qilinadi. Fikrimcha, asarda tugun boshida berilgan Sultonmurodning yurtni tashlab soxta To’raga ergashishi va nimaga aynan 8 kishi omon qolgani berilib, keyin ungacha bo’lgan voqealar beriladida, so’ng voqealar rivojiga, ya’ni keying kutilmasdan sodir bo’layotgan voqealar xususida ketadi. Voqealar rivoji borar ekan orada o’z yurtida bo’layotgan voqealar, Olim akani uy olishi, mahfuzani unga bermoqchi bo’lishlari, Chamanning uylanishi va farzandli bo’lishi kabi voqealar.

Asardagi voqealar rivojini boshlovchi ziddiyatlarning paydo bo`lishini ko`rsatuvchi o`rinlar tugun deb ataladi.tugun yuzaga kelgan ziddiyatni ochib berish yo`li bilan kitobxonning asar mavzusini to`g`ri tushunishga imkon yaratadi.

Asar roman shakliga ega bo`lganligi bois unda tugun,kulminatsiyalar ko`p. Chunki asar aynan bir tugunni yechishga qaratilmagan. Quyida biz qo`limizdan kelgancha syujetning bu elementlarini asardan ko`rsatishga harakat qilamiz.

1-tugun: bu asar boshida keltirilgan Maqsud bilan oyisining tashlandiq qo`rg`on haqidagi so`zlari:

“ -Oyi-chi oyi xolamgilarning qo`rg`onida nima ko`rdim aytaymi?

- Nimani ko`rding?

- Allaqanday katta-katta, g`alati qushlar uchib yuribdi. Turnaga o`xshaydi,lekin oq, kulrang, yashil har xil. Hovuz bo`yida g`ujg`on o`ynab yotibdi.Rosa zo`r sayrayabti-da o`ziyam.

– La havla va la quvvata…”Subhanolloh” de bolam.

– Aytdim, oyi…

- Yana ayt-da, yot uxla.Ko`zinga ko`rinishibdi…

-Nima, oyi?- dedim hayratga tushib.

–Boyaqishlar,- deb pichirladilar oyim.

• 
  Kim, oyi? Kim ko`zimga ko`rinibdi? Axir o`zim ko`rdim-ku! Rostdanam u qushlar uzoq yurtlardan uchib kelaturib qo`ngan turnalardir. Oyim chuqur tin olib, xo`rsindilar. Ovozlari ham qaltirab chiqdi.
  
• 
  Xudo rahmat qilgan bo`lsin hammalarini. Chirqirab yuribdi ekan haliyam boyaqishlarning ruhlari. Men hayron qoldim.
  

–Nega unaqa deysiz, oyi?

-Boyaqish holangni, Abdurahim eshon pochchani aytaman-da. Shunday xonadon…tariqday sochilib ketdi-ya, xonavayron etdilar-a!

-Oyim o`rinlaridan turib o`tirib, ro`mollarini o`rashga tutindilar.

–Xudoyim o`zi ko`rib- bilib turgandir?...

–Darvoqe, o`zi nima bo`lgan? Shu qo`rg`on haqida gap ochildi deguncha ko`zlari yoshlanib, ovozlari o`zgarib qolaveradi. Rahmatli xolang, rahmatli eshon Abdurahim eshon pochcha deydilar-u, u yog`ini aytmaydilar. Biz esimizni tanibmizki, bu uylarning tomi ochiq, paxsa devorlari qor- yomg`irlarda nurab yotardi…” (10- bet ) Asarni o`qish davomida bu qo`rg`on egalari haqida ma`lumot olamiz ya`ni shu jumboq, tugunni yechamiz. 2-tugun: Asardagi yana bir tugun- bu Baxriddinning to`y kechasi g`oyib bo`lishi va Asal xolaning yolg`iz qolishi.

“ Ko`z oldimdan pakanagina, buning ustiga, bir qo`llarini bellariga tashlab, zo`rg`a enkayib yuradigan lo`libashara Asal xolam o`tdilar. Xolam nikoh kechasi o`g`illari yo`qolganidan beri yanayam bir burda tortib qoldilar… “ ( 17- bet )

Asar oxirida ushbu tugun ham o`z yechimini topdi, ya`ni Asal xolaning o`g`li Baxriddinning daragi chiqdi.

Asar ekspozitsiyasi sahna ekspozitsiyasiga misol bo`la oladi. Chunki asar qahramonlariga ekspozitsion ma`lumot syujetning turli o`rinlarida sochma tarzda beriladi. Sujet – xronikali; chunki o’zga yurtda vatanjudo bo’lib yurgan Sultonmurod har bir voqealarni silsilaviy tarzda berib boradi.