Mikrobiologiya va virusologiya

Ishning borishi:
Azotobakterni to`plab olish uchun 100 g tuproqqa 2 g 
mannit yoki gliserin aralashtiriladi. Bu aralashma ustiga 20-30 ml
 
suv quyib, 
undan xamirsimon loy tayyorlanadi. Uni
Petri idishiga solib, usti shpatel’ bilan 
silliq qilib suvaladi. So`ngra idishning og’zini yopib, 30°li termostatda bir necha 
hafta saqlanadi. SHundan so`ng idishdagi loy betida oq rangli yaltiroq 
koloniyalar hosil bo`lganligini ko`rish mumkin, keyinchalik bu koloniyalar 
qo`ng’ir tusga kiradi. Bakteriyalar bilan tanishish maqsadida koloniyaning bir 
bo`lakchasini olib, 1-2 tomchi suvda suyultiriladi va shu suyuqlikdan mazok 
tayyorlanadi. Mazok kurigandan so`ng 5 minut davomida spirt bilan 
fiksasiyalanadi. Fiksasiyalangai mazok ustiga karbol kislotada eritilgan eritrozin 
bo`yog’i tomizilib, so`ngra bo`yaladi. Keyin yuviladi, quritilib, bir tomchi kedr 
moyi tomiziladi va mikroskopning immersion ob’ektivi orqali ko`riladi. Eritrozin 
bo`yog’i tuproq zarrachalarini bo`yamasdan faqat bakteriyalarni bo`yaydi. Bu 
preparatda azotobakter xrookokkum hamda ularni o`rab olgan kapsula ko`rinadi. 
Nazоrat savоllari: 
1.Nima uchun 100g tuprоqqa 2g mannit yoki glitserin aralashtiriladi? 
2.Qaysi bo`yoq tuprоq zarrachalarini bo`yamasdan, faqat bakteriyalarni 
bo`yaydi? 
3. Mashg’ulоt so`ngida preparatda qanday mikrооrganizmlar bоrligi 
ko`rinadi? 
 

---

83 
7-LABORATORIYA MASHG’ULOTI 
 
MAVZU: SPORA HOSIL QILISH.
Kerakli jihozlar:
mikroskop, har xil yoshdagi tugunaklar, buyum 
oynalari, sin’ka yoki fuksin, spirt lampa, shakar, soda, no`xat yoki boshqa 
dukkakli o`simliklar urug’i, o`lchovli kolba, voronka, fil’tr. 
Nazariy tushuncha: Tugunak bakteriyalar
. Dukkakli ekinlar mahalliy 
yoki mineral o`g’it berilmaganda ham normal rivojlanib, hosilga kirishi 
qadimdan ma’lum. Buning sabablarini birinchi marta fransuz olimi Jan-Batist 
Bussengo 1838 yildan boshlab tekshirgan. SHu tekshirish natijalariga asoslanib, 
u dukkakli o`simliklar molekulyar azotni o`zlashtira oladi degan xulosaga 
kelgan. Oradan 20 yil o`tgach, Bussengo dukkakli va don ekinlari ustidagi 
tajribalarini yangidan boshlaydi va bu tajriba usullarini tobora takomillashtiradi. 
U tajriba uchun ishlatiladigan tuproq tarkibidagi azotli birikmalarni yo`qotish 
uchun shu birikmalar batamom yonib bo`lguncha tuproqni qizdiradi (sterillaydi). 
SHu tarzda tayyorlangan tuproqni idishlarga solib, ularning yarmiga no`xat va 
qolgan yarmiga don ekinlari urug’ini ekadi. Lekin ekilgan no`xat va don ekinlari 
urug’i ko`karib chiqsa ham, keyinchalik o`smay qolaverganligini aniqlaydi. 
Bussengo bu tajriba natijalariga asoslanib, o`zining dastlabki, ya’ni dukkakli 
o`simliklar havodagi erkin azot bilan oziqlanib, bemalol o`sadi va rivojlanaveradi 
degan fikridan voz kechadi. 
1888 yilda nemis olimlari Gel’rigel’ bilan Vil’fart ham dukkakli 
o`simliklar bilan tajriba ishlari olib boradilar. Ular bu
tajribalarda dukkakli 
o`simliklar urug’ini qizdirilgan hamda qizdirilmagan tuproq solingan idishlarga 
ekadilar va shu tajriba natijalariga aeosan quyidagi xulosaga keladilar: 
1) qizdirilmagan (tabiiy) tuproq solingan idishga ekilgan urug’dan 
ko`kargan dukkakli o`simliklarning ildizida tugunaklar hosil bo`ladi, qizdirilgan 
tuproqqa ekilgan dukkakli o`simliklarda esa bunday hodisa yuz bermaydi; 
2) ildiz sistemasida tugunaklar hosil qilgan dukkakli o`simliklargina 
molekulyar azotni o`zlashtira oladi. 
Dukkakli o`simliklar molekulyar azot o`zlashtirishi sabablarini rus olimi 
M. S. Voronin bilan nemis olimi Beyerink ham isbotlaganlar. M. S. Voronin 
1865 yilda dukkakli o`simliklar ildizidagi tugunaklar ichida tayoqchasimon va 
shoxlangan
 
bakteriyalar borligini aniqlagan. Beyerink esa 1888 yilda bu 
tadqiqotni davom ettirib, tugunaklar ichidagi bakteriyalarni toza holda ajratib 
olgan va ularga