Mikrobiologiya va virusologiya

9 - mavzu. Mikrооrganizmlarning o`zarо va bоshqa оrganizmlar bilan
munоsabati
. 
Reja: 
1.
Mikrооrganizmlarning simbiоtik assоtsiatsiyalari.
2.
Metabiоz. Antоgоnizm va uning sabablari.
3.
Antibiоtik mоddalar va ularning ishlatilishi.
4.
Mikrооrganizmlar bilan mikrооrganizmlar, mikrооrganizmlar bilan 
o`simliklar, hayvоnlar va оdamlar o`rtasidagi munоsabatlar.
5.
Patоgen mikrооrganizmlar.
Tayanch so`z va
 
iboralar: simbiоtik assоtsiatsiyalari, metabiоz, antоgоnizm, 
antibiоtik mоddalar, patоgen mikrооrganizmlar. 
Mikroorganizmlar bir-biri bilan yoki boshqa organizmlar birgalikda yoki 
bog’liq holda rivojlanadi. Bunday holatga biotsenoz deyiladi. Uni quyidagi 
guruhlarga bo`lib o`rganiladi. 
Simbioz 

---

44 
Metabioz 
Sinergizm 
Antogonizm 
Parazitizm .
Bir xil muhitda ikki xil mikrob yoki ikki xil organizmning bir-biriga qarshilik 
ko`rsatmasdan birgalikda hamkorlikda yashashiga simbioz deyiladi. Masalan: 
anaerob mikroblar bilan aerob mikroblarning yashashi. Aerob mikroblar 
kislorodni o`zlashtirib, anaerob mikroblar uchun qulay sharoit yaratadi. Anaerob 
mikroblar esa o`z navbatida havodagi erkin azotni to`plab, azotli moddalarga 
aylantiradi. Bular aerob mikroblar uchun oziq hisoblanadi. SHuningdek, 
lishayniklar – bu yerda zamburug’lar bilan suv o`simliklari birgalikda hayot 
kechiradi. Kefir donachalari tarkibida sut kislota hosil qiluvchi va achitqi 
zamburug’lari birgalikda yashaydi yoki tuganak bakteriyalar dukkakdosh 
o`simliklar bilan birgalikda yashaydi. Mikroblar o`zlarining yashash davrlarida 
boshqa bir mikroblar uchun qulay sharoit yaratishlari metabioz hodisasi deyiladi. 
Masalan, ko`pchilik saprofit mikroblar oqsilni peptonga, aminokislotalarga va 
boshqa oddiy birikmalargacha parchalab nitrofikatsiyalovchi bakteriyalar uchun 
oziq tayyorlaydilar. Ular esa o`z navbatida azot kislotasi tuzlarini hosil qilib, 
o`simliklarga yetkazib beradilar. Ikki yoki bir necha Sinergizm 2 va ko`plab 
organizmlar birgalikda yashab foyda ko`radi. Masalan: ammonifikatorlar bilan 
nitrofikatorlar fototrof bakteriyalarning birgalikda yashashi. Antogonizm – bir 
turdagi mikrob rivojlangan joyda ikkinchi turdagi mikrob rivojlana olmasa, ya’ni 
u ishlab chiqqan mahsuloti ta’sir kilib halokatga olib keladi. Bunday hodisani 
zamburug’lar bilan bakteriyalar o`rtasida ko`rish mumkin.
Abu Ali ibn Sino ham moxlar yaralarni tuzatishda yordam berishini 
kuzatgan va foydalangan. I.I.Mechnikov ham antogonizm ustida ish olib borgan. 
Bu hodisani 1877 yili L.Paster chuqur o`rganib quydirgi tayoqchasining 
rivojlanishiga chirituvchi mikroblar tusqinlik qilishini aniqlagan. Antogonizm 
hodisasi antibiotiklarning paydo bo`lishiga olib keldi. Antibiotik – grekcha 
«anti» – qarshi «bios» – hayot ma’nosini bildiradi. Mikroblar hayotiga qarshi 
ishlatiladigan antibiotiklar o`simlik va hayvonlardan olinadigan mahsulotlardan 
tayyorlanadi. 1871-1872 yillarda V.A.Manassein va A.G.Polotobnev Penitsillin 
avlodidagi zamburug’lar patogen bakteriyalarning o`sishini to`xtata olishini 
ko`rsatdi. Antiseptik xususiyatga ega bo`lgan bakteriyalardan olingan 
antibiotiklarni esa R.Emmerx va O.Lev tavsiya etishgan. 1929 yili A.Flsming 
mog’or zamburug’ining penitsillium netatumran birinchi marta antibiotik ajratib 
oldi. Antibiotik moddalar zamburug’lardan aktinomitsetlardan, bakteriyalardan, 
o`simliklardan va hayvonlardan olinadi. Hayvonlar organizmidan olingan 
antibiotiklarga: eritrin, ekmolin va lizotsinlar kiradi. O`simliklar organizmidan 
fitontsid degan antibiotiklar olinadi. Fitontsidlar sarimsok piyozda, limon, terak 
bargida bo`ladi. Umuman antibiotiklar qo`yidagi talablarga javob berishi kerak.
Nihoyatda past (10-50 mkg) kontsentratsiyada ham bakteriotsidlik 
xususiyatiga ega bo`lishi kerak.
3.
Organizmga yomon ta’sir etmasdan va organizmga yuborilganda o`zining 
aktivligini yo`qotmasligi 

---

45 
4.
Organizmning fiziologik holatini buzmasdan mikroblarning hayot 
faoliyatiga yomon ta’sir etishi kerak.