Microsoft Word nemis va ozbek tillarida soz birikmalari doc

2.1.4. Olmosh + ot 

 

Bunday  so‘z  birikmalarining  grammatik  formasi  o‘zbek  tilida  sifat          

bilan  otdan  tuzilgan  birikmalardan  farq  qilmaydi.  Masalan:  bu  qalam,  u  yigit, 

qanday  so‘roq  kabi.  Ot  o‘rnida  ishlatiladigan  kishilik,  so‘roq  olmoshlari  otga 

ergashganda  qaratqich  kelishikda  keladi.  Masalan:  mening  kostyumim,  kimning 

qo‘li,  nimaning o‘rtasi kabi (nima so‘zi qanday olmoshi  ma’nosida kelib, ot bilan 

qaratqichsiz ham birikadi: niam masala? (ya’ni, qanday masala?) nima gap? (ya’ni, 

qanday gap?)). 

 

Nemis  tilida kishilik olmoshi bilan otdan tuzilgan so‘z birikmalari quyidagi 

grammatik xususiyatlarga ega: 

 

a) O‘zbek tilida  mening, sening, bizning, sizning  formasida otga aniqlovchi 

bo‘lib  ergashuvchi  kishilik  olmoshlarining  nemis  tilidagi  ekvivalentlari  bo‘lgan 

mein,  dein,  unser,  euer  kabi  egalik  olmoshlari  aniqlanmish  bilan  rod,  son  va 

kelishikda moslashadi. Misollar: 

 

1)  Mening  akam  –  mein  Bruder,  mening  opam  –  meine  Schwester,  mening 

ishim  –  meine  Arbeit,  mening  kitobim  –  mein  Buch,  mening  kitoblarim                    

– meine Bücher, mening o‘rtog‘imga – meinem Freund; 

 

2)  Sening  akang  –  dein  Bruder,  sening  opang  –  deine  Schwester,  sening 

ishing  –  deine  Arbeit,  sening  kitobing  –  dein  Buch  sening  qalamlaring  –  deine 

Bleistifte, sening o‘rtog‘ingga – deinem Freund; 

 

3)  bizning  universitet  –  unsere  Universität,  sizlarning  guruhingiz  –  euere 

Gruppen, sizlarning dalalaringizdan – aus eueren Feldern kabi. 

---

 

26

 

b) O‘zbek tilida qaratqich kelishigida (-ning bilan) kelgan u olmoshi (uning, 

ularning  shakllari)  ga  nemis  tilidagi  egalik  olmoshlari  sein,  ihr  to‘g‘ri  keladi. 

Masalan: uning kitobi – sein Buch, ularning uyi – ihr Haus kabi.  

 

Nemis  tilida  uning  olmoshi  ayol  shaxsini  ko‘rsatsa,  ihr  formasi  ishlatiladi. 

Masalan: ihr Buch, ihr Haus kabi. 

 

Bu,  shu,  o‘sha  kabi  olmoshlar  o‘zbek  tilida  ot  oldida  kelib,  intonatsiya 

yordamida ega vazifasini bajarishi ham mumkin. Misollar: 

 

Bu kitob (so‘z birikmasi); Bu – kitob (gap). 

 

Nemis  tilida  esa  ko‘rsatish  olmoshlari  ot  oldida  kelib,  aniqlovchi  vazifasini 

bajaradi. Masalan:  

 

Dieses Kind, diese Arbeit, dieser Student kabi. 

 

Nemis  tilidagi  all,  alle,  alles  olmoshlari  bilan  otdan  tuzilgan  so‘z 

birikmalarining  xususiyatlari  bir  xildir.  Bu  olmoshlar  to‘plash  ma’nosini 

ifodalaydi.  All  shakli  mujskoy  rod  otlari,  alle  jenskiy  rod  otlari,  alles  sredniy  rod 

otlari  oldida  ishlatiladi.  Alle  olmoshidan  keyin  kelgan  predmet  bildiruvchi  so‘z 

birlikda kelsa, uning o‘rniga ganz olmoshi qo‘llanadi. Masalan:  

 

die ganze Welt.  

 

Ko‘rinadiki,  all,  alle,  alles,  ganz  olmoshlari  bilan  otdan  tuzilgan 

birikmalarda  ular  aniqlovchi  vazifasini  bajaradi  va  o‘zbek  tilida  aniqlanmish 

vazifasida  ishlatiladigan  hamma,  barcha  kabi  belgilash  olmoshlari  yoki  hamma 

joy, hamma yer kabi birikmalarga ekvivalent bo‘lib keladi. 

 

Nemis  tilidagi  alle  gumon  olmoshi  kishilik  olmoshlari  bilan  birikib,  so‘z 

birikmasi hosil qiladi. Masalan: 

 

Wir alle – hammamiz 

 

Ihr alle – hammangiz 

 

Sie alle – hammalari  

 

Ba’zan,  o‘zbek  tilida  bularning  biz  hammamiz,  siz  hammangiz,  ular 

hammalari kabi variantlari ham uchraydi.