Mavzu: xo‘jalik yurituvchi subyektlarni moliyaviy isloh qilish

2. Xo‘jalik yurituvchi subyektni moliyaviy isloh qilish

samaradorligini baholash

XYuS, firma va korporatsiyalarni moliyaviy isloh qilish

samaradorligini baholashning asosiy ko‘rsatkichi sifatida moliyaviy

samaradorlik, ya’ni sof foyda bo‘yicha rentabellik ko‘rsatkichini

olish mumkin.

Uni hisoblash formulasi quyidagicha:

R = (Cf : O‘k) x 100

Bu yerda: R — sof foyda bo‘yicha o‘z kapitalining

rentabelligi;

Sf — sof foyda yoki netto-foyda;

O‘k — o‘z kapitali.

Bu ko‘rsatkichning o‘sishi foydani soliqqa tortishni qo‘shib

hisoblagan holda ichki va tashqi xarakterdagi ko‘plab omillarga

bog‘liq. Rentabellikni tarkib toptiruvchi omillarni tahlil qilish uchun

amaliyotda birinchi marta “Dyupon de Nemur” kompaniyasida

qo‘llanilgan Dyupon formulasidan foydalaniladi. Bu formulaning

ko‘rinishi quyidagicha:

R = (Sf : O‘k) x (Sf : T) x (T : A) x (A : O‘k),

Bu yerda: R - sof foyda bo‘yicha o‘z kapitalining

rentabelligi;

Sf – sof foyda yoki netto-foyda;

O‘k – o‘z kapitali;

T – tushum;

A – aktivlar.

Bir vaqtning o‘zida bu formuladagi (Sf : O‘k) nisbati sof ko‘ra o‘z kapitalining rentabellik koeffitsiyentini ko‘rsatsa, (Sf : T) nisbati esa sotuv rentabelligini ifodalab, bir tomondan bu nisbat tahlil qilinayotgan davrda sof foyda va sotuv hajmi (tushum) o‘rtasidagi nisbatni aks ettirsa, ikkinchi tomondan esa, yaxlit holda sotilgan mahsulotning daromadliligini xarakterlaydi va u alohida olingan tovar turlari daromadligiga va ularning realizatsiya hajmidagi nisbatiga bog‘liqdir. Shuningdek, (T : A) nisbati xo‘jalik faolligi koeffitsiyentini ko‘rsatadi. Bu koeffitsiyent aktivlarning aylanuvchanligi (yoki aktivlarning yillik o‘rtacha qiymatiga to‘g‘ri keluvchi bir so‘mlik tushum hajmi)ni aks ettiradi, tahlil davridagi aktivlar aylanmasining sonini xarakterlaydi. Aktivlar qancha ko‘p aylansa, ularning rentabelligi shuncha yuqori bo‘ladi. (A : O‘k) nisbati esa bir so‘mlik o‘z kapitaliga to‘g‘ri keluvchi aktivlarning umumiy miqdorini ko‘rsatadi. Bir so‘mlik o‘z kapitaliga to‘g‘ri keluvchi aktivlar qanchalik ko‘p bo‘lsa, rentabellik darajasi shuncha yuqori bo‘ladi. Bu ko‘rsatkich Xo’jalik yurituvchi subyektning moliyaviy faolligini, uning aylanma (aktivlar)ga kapitalning qo‘shimcha manbalarini jalb qilish borasidagi mahoratini aks ettiradiki, bu narsa tushum hajmi va Xo’jalik yurituvchi subyektlardaromadliligini oshirishga imkon beradi.

Yuqoridagi formulada keltirilgan ko‘rsatkichlarning o‘zaro bog‘liqligini Xo’jalik yurituvchi subyektning moliyaviy siyosatini isloh qilishni asoslab berishda foydalanish mumkin. Chunki formuladagi ko‘rsatkichlar Xo’jalik yurituvchi subyektlaryakuniy natijalarining aktivlardan foydalanish darajasi, ularning aylanish tezligi, sotish hajmi va sotilayotgan mahsulotlarning daromadliligi, ya’ni moliyaviy-xo‘jalik faoliyatining barcha asosiy parametrlari bilan o‘zaro bog‘liqligini ifodalaydi.

Bularning barchasi istiqbolga mo‘ljallangan biznes-rejani ishlab chiqish uchun asos bo‘lishi, shuningdek, investitsion-innovatsion biznes-loyihalarni asoslashda xizmat qilishi mumkin. Xo’jalik yurituvchi subyektlaraktivlarining takror ishlab chiqarishdagi rolini baholash uchun xo‘jalik faolligi koeffitsiyentidan foydalanish maqsadga muvofiq. Bu koeffitsiyent XYuSga tegishli bo‘lgan tushumning barcha aktivlarning o‘rtacha qiymatiga nisbati bilan aniqlanadi.

Uni formula shaklida quyidagicha ifodalash mumkin: