Мавзу: Туркистонда чоризмга қарши миллий озодлик ҳаракатлари. Жадидчилик

Мавзу: Туркистонда чоризмга қарши миллий озодлик ҳаракатлари. Жадидчилик. (National emencipatory fight of nations of Turkistan against tsar’s Russia. Djadidizm)

Режа: 1.XIX асрнинг II - ярми XX аср бошларидаги миллий озодлик ҳаракатлари. Жадидчилик ҳаракатининг юзага келиши. 2. Жадидлар илгари сурган ғоялар, қарашлар ва уларнинг илғор прогрессив мазмун моҳияти. 3.Жадидлар матбуоти, театр соҳасидаги фаолияти. 4.Жадидларнинг ўлкадаги демократик ҳаракатларга ўтказган муҳим таъсири.

XIX асрнинг II - ярми XX аср бошларида чоризм истибдодига қарши қуйидаги миллий озодлик ҳаракатлари бўлиб ўтди: - Пўлатхон бошчилигидаги қўзғолон (1873 - 1876йй); -Қурбонжон додхоҳ бошчилигидаги қўзғолон (1873 -1876йй); - Тошкентдаги вабо исёни (1892й);

- Дукчи Эшон қўзғолони (1898й); - Намоз Пиримқулов бошчилигидаги қўзғолон (1904 – 1907йй); - Жиззах қўзғолони (1916й).

XIX асрнинг II – ярмида Туркистонда бўлиб ўтган миллий озодлик ҳаракатларининг мағлубияти сабаблари қуйидагилардан иборат: – аниқ режанинг йўқлиги; – курашчиларнинг уюшмаганлиги; – кучлар нисбатининг тенг эмас-лиги.

Туркистонда бўлиб ўтган миллий озодлик ҳаракатларининг тарихий аҳамияти қуйидагича: – халқ орасида бирдамлик ва уюшқоқлик бўлса истибдодга қарши курашиш мумкинлигини кўрсатди; – чоризм учун эса ҳар қандай вазиятда ўлкада шундай кучлар юзага келиши мумкинлигини намоён этди.

Жадид сўзи арабчадан олин-ган бўлиб “янги”, “янги усул” деган маънони билдиради. Жадидчилик – Туркистон зиёлиларининг чоризм истиб-додига қарши ғоявий ҳаракати эди.

Жадидчилик ҳаракатининг юзага келиш сабаблари қуйидагилардан иборат: - Туркистоннинг жаҳон давлатла-ридан орқада қолиши; - Иқтисодий қолоқлик; - Маънавий қадриятларнинг топ-талганлиги; - Ижтимоий онгдаги турғунлик.

Исмоилбек Гаспрали – Қримнинг Боқчасарой шаҳрида 1884 йил биринчи жадид мактабини очган. У 40 кунда 12 нафар ўқувчининг саводини чиқариб, 1888 йил ўзининг “Раҳбари муаллимин ёки муаллимларга йўлдош” номли методик дастурини эълон қилади. Унинг барча тарғиботлари амалга ошишида “Таржимон” газетасининг ўрни беқиёс эди.