Mavzu: Chizmalarda shartlilik va soddalik Reja: Kirish I bob. Chizmalardagi shartlilik va soddalashtirishlar

I bob. Chizmalardagi shartlilik va soddalashtirishlar

1. 
   Сhizmalardagi shartlilik va soddalashtirishlar
   

Standart bo‘yicha ruxsat etilgan shartlilik va soddalashtirishlar hisobiga
detalning ko‘rinishlari sonini kamaytirish mumkin. Sizlar diametr ∅, kvadrat
belgilarini tatbiq etishni yaxshi o‘zlashtirib oldingiz. Masalan, 16.1-chizma, a da detal uchta ko‘rinishda berilgan. Uni 16.1-chizma, b dagidek kesim mahalliy qirqim va liska (taqir – texnik talabga binoan detalning biror qismida, geometrik o‘qiga parallel tekislik bilan qirqib, tekis yuza hosil qilingan joy. Chizmada u joy × bilan belgilanadi) shartli belgilarni qo‘llab, bitta ko‘rinishda tasvirlash mumkin. Tekis detalning qalinligini «S2» ko‘rinishda yozib (16.2-chizma) qo‘yilishi sizga ma’lum. Ba’zi detallarda bir xil kattalikdagi elementlar ko‘p uchraydi. Ulardan bittasining o‘lchami qo‘yilib, teshiklar sonini ko‘rsatish kifoya (16.3-chizma). Bundan tashqari, teshiklardan bittasini chizib, qolganlarining o‘rinlari ko‘rsatilishi mumkin (16.4-chizma). Bir xil uzunlikdagi detallarning ikkita uchi tomonlari tasvirlanib, eng uzun joyi bir-biridan to‘lqinsimon ingichka chiziqda ajratib qo‘yiladi va o‘sha joyning butun uzunligi o‘lchami ko‘rsatiladi (16.5-chizma). Bunday tasvirlashda chizma masshtabini o‘zgartirishga hojat qolmaydi.

Qirqimda yupqa devor va kegaylarning tasvirlanishi. Detallarda mustahkamlash devorlari (qovurg‘alar), chambaraklarda kegay (spitsa)lar uchraydi. Ular qirqimga to‘g‘ri kelib qolishi mumkin. 16.6-chizmada detallarning ikkitadan ko‘rinishi tasvirlangan. Frontal qirqimga tushgan yupqa devor (16.6-chizma, a) va kegay (16.6-chizma, b)ning yuzasi shtrixlanmagan. Yupqa devor va kegay bo‘ylama qirqimga tushsa, shartli shtrixlanmaydi, ya’ni qirqilmagandek tasvirlanadi. Agar ko‘ndalang qirqimga to‘g‘ri kelib qolsa, kesim yuzasi shtrixlanadi (16.6-chizma, a, b). A–A tekislik orqali hosil bo‘layotgan qirqim va chambarak kegayining ko‘ndalang kesimi bunga misol bo‘ladi.

Chizmalar mashinasozlik sanoatida buyumlar ishlab chiqarishda
asosiy va yagona texnikaviy hujjat hisoblanadi. Mashinasozlik sanoatining
barcha tarmoqlarida ishlab chiqariladigan buyumlar standartga muvofiq ikki
guruhga: asosiy ishlab chiqarish buyumlari va yordamchi ishlab chiqarish
buyumlariga bo'linadi. Asosiy ishlab chiqarish buyumlariga xalq xo'jaligiga yetkazib berish uchun mo'ljallangan buyumlar kiradi, masalan, zavod traktor, paxta terish mashinalarini ishlab chiqarsa, bu buyumlar zavod uchun asosiy ishlab chiqarish buyumlari hisoblanadi. Yordamchi ishlab chiqarish buyumlariga asosiy ishlab chiqarish buyumlari ehtiyoji uchun ishlab chiqariladigan buyumlar, masalan, traktor yoki paxta terish mashinalari ishlab chiqarishda ishlatiladigan turli moslamalar, shtamplar, qirqish va o'lchash asboblari kabilar kiradi. Buyumlar standartga muvofiq: detallar, yig'ish birliklari, kompleks va komplektlarga ajraladi. Detal-bir xil nomli va markali materialdan yig'masdan tayyorlangan buyum, masalan, val, porshen, korpus, shatun, bolt, gayka, shpilka kabilar. Detalning ma'lum maqsad uchun o'yilgan, qirqilgan qismlari uning
elementlariga kiradi. Masalan, faska, ariqcha, galtel, shlitsa, rezba va boshqalar. Yig'ish birikmalari-tarkibiy qismlari yig'ish vositasida biriktirilgan buyumlar. Masalan, traktor, stanok, ventil, kran, go'sht qiymalagich va boshqalar. Shuningdek, yig'ish birikmalari qatoriga quyidagilarni ham kiritish mumkin:
1. Konstruksiyasi bo'yicha tarkibiy qismlarga ajraladigan buyumlar,
masalan, minorali lo.-anlar, ekskovatorlar, po'lat konstruksiyali ko'priklar va
boshqalar. Bunday buyumlar ishjoylarida yig'iladi.
2. Umumiy vazifaga ega bo'lgan yig'ish birliklari va detallar to'plamidan
tashkil topgan bo'lib, ular tayyorlovchi korxonalarda boshqa yig'ish birliklariga o'rnatiladi. Masalan, avtomobilning elektr jihozlari, sovitish sistemasi, yonilg'i bilan ta'minlash sistemasi, tormozlash sistemasi kabilar.
3. Umumiy vazifaga ega bo'lgan quti, g'ilof va shunga o'xshash idishlarga joylangan buyumlar to'plami. Masalan, chizmachilik gotovalniyasi, o'lchash asboblari kabilar. Kompleks - ikki va undan ortiq ixtisoslashtirilgan buyumlar tayyorlovchi korxonada yi!(ish vositasida birlashtirilmagan, ammo o'zaro bir-biriga bog'liq eksplutatsion vazifalarni bajarishi ko'zda tutilgan buyum. Kompleksga kiruvchi har bir buyum kompleks uchun bir yoki bir necha asosiy ishlarni bajarishga xizmat qiladi. Masalan, stanoklarning potok liniyalari, parmalash qurilma, paxta terish mashinalari va boshqalar. Kompleksni o'rnatish uchun mo'ljallangan detallar, yig'ish birliklari, ehtiyot qismlar ham kompleksga kiradi. Komplekt- tayyorlovchi korxonada yiglish vositasida biriktirilmagan,umumiy yordamchi xarakterdagi vazifalarga ega bo'lgan ikki va undan ortiq bo'lgan buyumlar. Komplektga ehtiyot qismlar komplekti, asboblar va jihozlar, o'lchash apparatlari komplekti va boshqalar kiradi. Shuningdek, komplektlarga yiglish birikmalari va detallar bilan qo'shib jo'natiladigan, ishlatishda yordamchi vazifa bajaruvchi yig'ish birliklari va detallarni ham kiritish mumkin.
Buyum sirtida yorug`likning taqsimlanishi uning shakll va hajmini aniqlashga yordam beradi. Shu sababli rasmda buyumning hajmini sezish (tasavvur qilish) uchun yorug`lik va soya shartli tasvirlanadi. Buyum sirti tim soyadan yaltiroq darajasigacha yoritilishi mumkin. Bunda yorug`lik manbai hamma vaqt rasmkashning chap tomoni orqasida va undan tushadigan yorug`lik nuri gorizontal tekislik bilan 45° burchak tashkil etadi deb qabul qilinadi. U holda rasm nimaga» asosan (tavsif, chizma, asliga qarab) chizilishidan qat`iy nazar buyumni hamma vaqt yoritish chapdan soyasi esa o`ng tomonda boladi. - Rasmda buyumning hajmli bo`lib ko`rinishi yorug`lik va soyaning almashishi natijasida rovy beradi. Buyumni yoritishda uning sirtida hosil buladigan soya va`yorug`lik quyidagicha nomlanadi: o`z yarim soya yoritilgan joy va oq dog` (yaltirog`i) (5.13-shakl). Buyumning ko`p yoritilgan, ya`ni yorug`lik sirtga tikka tushib turgan joyi uning yaitlrog`i deyiladi, Buyumning yoritilmagan qismi, buyumning o`z deyiladi. Buyumnirsg kam yoritilgan ya`ni yorug`lik sirtga urinma bo`lib o`tgan joyi (yoritilgan joyidan to o`z.soyasigacha) yarim deyiladi. Buyumning o`z soyasi tushgan tornoniga boshqa biror buyum yorugligining aksi tushib turgan joy refleks deyiladi. Rasmda tushgan soya ko`rsatilmaydi.
Yorug`lik va soyalami rasmda tasvirlash uchun soya berishning quyidagi usullari mavjud; to`g`ri chiziqlar, ya`ni` shtrixo`ka yordamida soya berish; shraffirovka, nuqtalar yordamida soya berish, tushlash, akvarel yoki tush yordamida bo`yash, aerograf yordamida purkab bo`yash. Chizmachilik amaliyotida aytilgan usullardan bajarilishi osonroq bo`lganlaridan foydalanadilar: 1.Shtixovka usulida soya berish. Bu usul yordamida soya berishda shtfix chiziqlar silindr yaso`chilariga parallel va konusning yaso`chilari bo`yicha (5.14- shakl, b, d), prizma yon qirrasiga parallel va piramidaning asos qirrasiga perpendikulyar va o`zaro-parallel v.aziyatda o`tkaziladi (5.14-shakL a, s) va chetki kontur yasovchi (qirra)larga yaqiniashgan sari`ular zichlashtirib boriladi.

2.