|
4- MAVZU: BIZNESS JARAYONLARI VA ULARNI HISOBGA OLISH
Reja
Xo‘jalik jarayonlari.
Xo‘jalik faoliyati asosiy ko‘rsatkichlari.
Ta'minot jarayonining hisobi.
Ishlab chiqarish jarayonining hisobi.
Sotish jarayonining hisobi.
Tayanch so‘z va iboralar: baholash, baho, boshlang‘ich (haqiqiy) qiymat, joriy qiymat, qoldiq qiymat, kalkulyatsiya, realizatsiya qilish, kalkulyatsiya ob’yekti, real (haqiqiy) qiymat, tiklanish qiymati, tugatish qiymati, ishlab chiqarish, ishlab chiqarish vositalari, konsalting, taklif, talab va taklif qonuni, ta’minot haqiqiy hajmini aniqlash, haqiqiy tannarxini hisoblash.
Boshqa terminologiya talabalar ro’baro kelishi mumkin bo’lgan buxgalteriya hisobi ma’lumotlarini foydalanuvchilari bilan bog’liq. Bu foydalanuvchilar ikki guruhga bo’linadi: ichki va tashqi foydalanuvchilar. Foydalanuvchilar individual, korxona yoki hukumat bo’lishi mimkin. 1.2 tasvir Buxgalteriya ma’lumotlarini foydalanuvchilarni kim ichki va tashqi foydalanuvchi ekanligini tushuntiradi.
Buxgalteriya ma’lumotining foydalanuvchilari
Direktorlar
Kreditorlar
Tashqi foydalanuvchilar
Investorlar
Menejerlar
Ichki foydalanuvchilar
Birlashmalar
Ishchilar
Davlat agentlilari
1.2 chizma. Buxgalteriya ma’lumotlarining ichki va tashqi foydalanuvchilari
Tashqi foydalanuvchilar individuallar yoki guruhlar biznes yoki korxonadan tashqarilar, kimki qobiliyati sifatini aniqlash, moliyaviy holati va korxonaning hatti harakati. Ular o’z ichiga investorlar (potensial va qiziquvchilar), kreditorlar, banklar, davlat agentliklari (masalan: Soliqlarni yig’uvchi organ), birlashmalar va davlat a’zolarini oladi. Tashqi foydalanuvchilar yana tasischilar, kimki buxgalteriya ma’lumotlariga qiziqishi bo’lgan kishilar. Ichki foydalanuvchilar o’z ichiga direktorlar, boshqaruvchilar va kompaniya yoki korxonaning ishchilarini o’z ichiga oladi, kimki berilgan ma’lumotlarni tahlil qilib boradi ularning talablarini bajarish uchun.
Biznes ko`rsatkichlari o`lchovi
1- Bo`limda biz biznesga bevosita va bilvosita aloqador shaxslar haqida gapirdik. Bu shaxslar biznes moliyaviy hisobotlarning tashqi va ichki foydalanuvchilaridir. Moliyaviy hisobotlarga kirim hisoboti, kapitaldagi o`zgarishlar hisoboti kiradi. Bu bo`limda biz yana bir hisobot – pul oqimi jadvali (hisoboti) tushunchasini o`rganamiz. Moliyaviy hisobotlardagi ma’lumotlarni o`rganib, biznes ko`rgan foyda, zarar, capital, pul oqimi haqida xulosa chiqarishimiz mumkin.
Biznesdagi boylikni o`lchash tartibi kapitalni narxlash qimmatligi uchun murakkab. Ishlash o`lchamini olish (foyda yoki zarar) murakkab. Bu murakkabliklarni chetlab o`tish uchun ba’zi soddalashtirishlar va farazlar kiritilishi kerak.
Daromad jadvali foyda va zarar hisoboti nomi bilan ham ma’lum. Ba’zi kitoblar foyda va zarar tushunchasidan foydalanadi, lekin o`rganish maqsadida biz hozir daromad jadvali deb yuritamiz.
Daromad jadvali tushum va chiqimni, foyda va zararni biznes ish faoliyati natijasi sifatida ko`rsatib, u qaror chiqarish uchun muhim hisoblanadi va uni quyidagi formula bilan o`lchanadi: Tushum – Chiqim = Foyda/Zarar
Tushumga pul oqimi sifatida kirib kelgan va qarzdorlardan undirilishi kerak bo`lgan pul kiradi. 2- bo`limda biz savoda sotilgan miqdorni tushum deb o`rgangandik.
Yalpi foyda, yalpi tushum va yalpi marja bu sotilgan miqdor va sotilgan Tovar narxi orasidagi farqdir. Quyidagi 3.1 jadvalda savdo va ishlab chiqarish uchun yalpi daromad hisob kitobi ko`rsatilgan.
1-Bo`limdagi mulohazalar harajatlar, tannarxlar va o`zgarishlardan so`nggi daromadlarni o`z ichiga olmagandi. Hisob sozlamalari har bir hisobot davridan keyin kiritilishi kerak. Tuzatish davr so`ngi rasmiy kiritma bo`lib, transakciyalarning effectlarini vaqtga bog`lash uchun kerak. Bu biznesning moliyaviy ahvoli to`g`ri va holis qarashni aks ettirishi uchun kerak.Deyarli barcha biznesslar kirim asosida ishlab, tranzakciyalarni hali pulni o`tkazilmagan bo`lsada, sodir bo`lganda qayd qilishadi.
Kirim asosi pul asosining teskarisi. Pul asosida tranzakciya faqat pul o`tgandagina qayd etiladi.
Pul asosi umumiy qabul qilingan buxgalteriya principlariga to`g`ri kelmaydi.
Yalpi tushum
|
xxx
|
Ayiramiz
Sotilgan mol tannarxi
|
(xxx)
|
Yalpi foyda
|
Xxx
|
Ayiramiz
Faoliyat xarajatlari
|
(xxx)
|
Sof faoliyat foydasi
|
Xxx
|
Ayiramiz
Nofaoliyat xarajatlari
|
(xxx)
|
Qo`shamiz
Nofaoliyat foydasi
|
xxx
|
Soliqdan oldingi sof daromad
|
Xxx
|
Ayiruv
Daromad solig`i
|
(xxx)
|
Sof foyda
|
xxx
|
Kirim asosi hisobotiga 2ta princip asos qilib olingan. Bular daromad tan va daromad va xarajat moslashuv tamoyillaridir. Daromad tan principiga ko`ra daromad qozonilgan davrda qayd etilishi kerak. Qozonilan bo`lishi uchun u pul sifatida olinishi shart emas,qarzdorlik sertifikati ham qozonilishga kiradi. Qarzdorlik asosida qo`lga kiritilgan tuwum kirim asosi tuwumi deyiladi.
Ba’zida biznes hali ko`rsatilmagan xizmat yoki yetkazilmagan Tovar uchun pul olishi mumkin, bu holda tuwum qozonilmagan tuwum sifatida qayd etiladi.
Quyida puli oldindan to`langa lekin xarajat sifatida qayd etilgan xolatlar keltirilgan. Bu turdagi xarajat avvaldan to`langan xarajat deb nomlanadi.
Masalan, firma 12 oylik sug`urta polisini sotib oldi deylik (1.10.2013 – 30.9.2014 uchun). 31 – dekabrgacha bo`lgan muddat uchun harajatlar kiritiladi. Qolgan 1- Yanvardan 1- Sentabrgacha bo`lgan to`lov, oldindan to`langan xarajat sifatida ko`rsatiladi. GAAP va tushum va xarajat taniqlilik o`rtasidagi munosabat quyida ko`rsatilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
