Маъруза 1: Кириш. Карьер атмосферасининг таркиби ва унга қўйиладиган талаблар. Карьер атмосферасини ифлосланиш омиллари

Заҳарли газларни нейтраллаш. Карьер атмосферасига углерод окиси, азот окиси, алдогидлар, олтингугурт гази, олтингугурт суви ва бошқа зарарли газлар ажралиб чиқади. Улар ҳар хил табиатли, худди шунингдек ҳар хил физик ва химик хусусиятларга эга.
У газларни нитраллаш учун сорбицион (абсорбцион ва адсорбицион), каталит газтозалагич, иссиқлик усул ва биргаликдаги тозалагичлар қўлланиши мумкин.
Газларни абсорция усулида тозалаш, шундан ибратки, газлар суюқ ютгич билан йўқ қилинади. Унда газ у ёки бу даражада эритилади. Бунда физик абсорция ва хемосорбция фарқланади.
Физик абсорбцияда, химик реакцияга киришмасдан, газлар оддий эритилади. Мана бундай абсорбцияга мисол қилиб, сувда енгил эрийдиган азот окиси ва алдагитлар заҳарловчи газларни нетраллаш учун фойдаланиш мумкин.
Хемосорбция шу билан характерлики, абсорцияга киришаётган компонент сув муҳитида химик бирикмага боғланади. Азот икки окиси, ўювчи натрий эритмасида, худди шунингдек кўмир окиси, аммиак, мис тузи эритмасида ўзаро ҳаракатланиши мисол бўла олади.
Суюқ ва газли фазаллар ўртасидаги мувозанат (абсорбция турђунлиги) абсорцион жараёнларни ўтиши билан характерлидир. Уни ўтиши ўз навбатида газ ва ютгич, температура ва босимни термодинамик хусусиятига боғлиқдир, худди шунингдек масса алмашиш (асробция кинетикаси) ни тезлигига ҳам боғлиқдир. Масса алмашиш тезлиги кўп холатларда абсорлашаётган газларни ютиш хусусияти худди шунингдек муҳит ёпишган юза билан аниқланади.
Адсорбция газ тозалагич, қаттиқ жисм юзасида газни ютишдан тузилган. Уни адсорбентлар деб номланади. Улар юқори ғоваклиги ва катта солиштирма юзаси билан характерлидир. Адсорбентлардан энг кўп тарқалгани активлашган кўмир ва силикагельдан иборатдир. Активлашган кўмир 1г юзаси 1000 м² га етади. Адсорбентлар одатда дона кўринишда 2-8мм лиги фойдаланилади. Адсорбция тозаланаётган ҳавода зарарли газлар сони катта бўлмаганда, қўллаш мақсадга мувофиқ бўлади.
Каталитик газ тозалагич, баъзи бир моддалар кўп бўлмаган сони бўлишида химик реакция бўлиб, унинг натижасида хавфли бўлмаган модда ҳосил бўлади ёки шу реакцияни тезлиги ўзгаради.
қаттиқ катализаторларни қўлланганда, газли реакция катализи қаттиқ муҳит юзасида олиб борилади. қаттиқ катализаторлар сифатида металлар ва уларни оқсиллари, сульфидлари (метални сера билан бирлашиши) мис, марганец, никель, симоб худди шунингдек бошқа қатор бирикмалардан фойдаланиш мумкин. У ёки бу катализаторни фаоллиги контакт фаоллиги билан аниқланади. Шунинг учун, корханаларда, одатда майдашарли катализаторлар фойдаланилади. Платинали ва палладали катализаторлар маълум, аммо, улар қиммат ҳамда камёбдир.
Термик нейтраллаш усулида катта бўлмаган хажимдаги кўмир окисини, альдагидлар, кўмирводородлари ва бошқа органик бирлашмалар таъминлаш, уларни чақнаш температурасидан ошгандагина ёнади. Бу етарли қийматда кисларод бўлганда бўлиши мумкин. Аниқ ҳажмда бу газлар одатий температурада ҳавода ёниши мумкин. Масалан: кўмир окиси ҳавода 12,5% ва кўп қийматида эркин ёнади.
Биргаликдаги тозалагич бир нечта ҳар-хил хусусиятли газларни бир вақтда тозалаш ҳолатида қўлланилади. Бунда қуйдаги бирлик бўлиши мумкин: асорбция ва катталик, иссиқлик усули, каталик газтозалагич ва бошқалар.