M tojiyev, I. Nigmatov

Tabiiy sham ollatish 
tashqaridagi va bino ichidagi havo haroratining 
farqiga qarab sodir b o ia d i.
Sun’iy shamollatish 
mexanik qurilmalar - shamollatgichlar va boshqa 
moslamalar yordamida amalga oshiriladi. Shamollatish qurilmalari havo 
oqimining y o ‘nalishiga qarab uzatuvchi yoki so‘ruvchi holatda b o iish i 
mumkin. Uzatuvchi shamollatishda toza havo tashqaridan binoning butun 
qismiga uzatilib taqsimlanadi, ifloslangan havo esa eshik, deraza va boshqa 
joylardan siqib chiqariladi. So‘ruvchi shamollatishda moslam a bino ichidagi 
ifloslangan yoki o ‘ta qizigan havoni so‘rib, eshik, deraza va boshqa joylardan 
toza havo kiritilishiga asoslangan. Xonalami shamollatish GOST 12.026- 
84 talablariga asosan amalga oshiriladi. Tabiiy shamollatishda tartibli va 
tartibsiz havo almashinishi sodir b o iad i. Bunda tartibsiz havo almashinishi 
binodagi issiq havo bilan tashqaridagi sovuq havoning solishtirma o g irlig i 
farqiga va havosining bosimiga asosan amalga oshiriladi.
Tartibli va boshqariladigan tabiiy sham ollatish -
aeratsiya deyiladi.
Tabiiy sham ollatish issiqlik ajralib chiqadigan, tarkibida zararli m oddalar 
b o ig a n issiq havoli ishlab chiqarish binolarida q o ilan ilad i. Ifloslangan 
yoki qizigan havo esa deraza darchasi, aeratsiya fonarlari orqali y o ‘qotiladi. 
Tartibli havo almashtirishning foydali tom oni shundaki, k o ‘p hajmdagi 
havo past bosimda binoga sham ollatgich va qurilmalardan m ustasno 
uzatiladi. Bunday usulda sham ollatishning kam chiligi uzatiladigan havo 
tozalanmasdan, qizdirilm asdan binoga uzatiladi, ifloslangan havo ham
tozalanmaydi, natijada tashqi atm osfera havosini yanada ifloslantiradi. 
Binodagi havo almashinishi m a iu m m iqdorda b o iis h i uchun devor, 
deraza, yoym a darchalar k o ‘p yoki kam roq ochilib, shamol y o iialish ig a 
qarab boshqariladi. Shamol bosimidan foydalanish va issiqlik bosimini 
oshirish m aqsadida deflektorlardan foydalaniladi. Qish vaqtida binodagi 
va tashqi havo haroratidagi farq katta boiganligidan, binodagi havoni 
almashtirish kam roq talab qilinadi. Shuning uchun havo beruvchi 
darchalam ing yuzasi kamaytirilib, uSar pol yuzasidan 5 -6 m balandlikda 
o'rnatiladi. Yoz faslida esa havo oqim i 1,5-2 m balandlikdan yuborilsa,
47

---

yetarli hisoblanadi. Aeratsiya usuli qish vaqtida faqat k o ‘proq issiqlik 
ajralib chiqaradigan ishlab chiqarish korxonalarida q o ‘llaniladi. Bunda 
ortiqcha issiqlik miqdori xonaning isitilishi talab qiladigan issiqlik 
m iqdoridan 4 -5 m arta k o 'p b o ‘lgan sexlarda ishlatilishi mumkin. Odatda, 
aeratsiya usullaridan m exanik sham ollatish bilan birgalikda foydalaniladi.