M tojiyev, I. Nigmatov

Z arb to ‘lqinlari 
- yuqori bosim dagi portlashdan hosil b o 'lg a n kuchli 
h avo t o ‘lqinlarining k uchli ovoz chiqarib tarqaladigan havo t o ‘lqini tar-
216

---

zidagi va unga qarshi kelgan qattiq jism la m in g parchalanishi va sochili- 
shiga olib keladi.
Siniq p arch alarn in g soch ilish i 
deganda portlash m aydonlarida par- 
chalangan buyum lar siniq p arch alarin in g tarqalishi tushuniladi (buyum - 
anjom lam ing, b inolarning buzilishi, p archalanishiga olib keladi).
Ikkilam chi za rar beruvchi om illarga: y o n g in la r , kim yoviy v a radiatsi- 
yaviy shikastlanishlar, k eng tusda to ‘g ‘o n larning buzilishi va suv tosh- 
qiniarim ng sodir boMishi, b inolarning qulashi va boshqa falokatlar kiradi. 
D em ak, birinchi va ikkilam chi zarar beruvchi o m illar in so n lam in g norm al 
yashash va ishlash sharoitlarining buzilishiga, a tro f m u h itn in g izdan chi- 
qishiga ham da insonlarning halok b o ‘lishiga va m oddiy re su rslam in g y o ‘q 
b o ‘lib ketishiga olib k ela d i.M a’lum otlarga qaraganda respublikam izda har 
yili 50 dan ziyod aholi yashash jo y la rid a gazlardan n o to ‘g ‘ri foydalanish 
oqibatida portlash so d ir b o iib , oq ib atd a fu q aro lar nobud b o ‘ladilar va 
k o 'p la b o d am lar turli darajadagi tan jaro h ati oladilar.
1998-yitda M atlik -X iv a, M u b o rak -Z arb u lo q yuqori bosim dagi gaz 
quvurlarida gaz portlashi natijasida, N o v o sib irsk -A d ler, A d le r-N o v o si- 
birsk y o ‘lalishida ketay o tg an poyezdlar to ‘qnashuvi n atijasid a 37 vagon- 
da y o n g ‘in so d ir b o ‘lgan, oqibatda 1284 y o ‘lovchidan 780 nafari halok 
b o ig a n .
B ulardan k o ‘rinib turibdiki, y o n g ‘in v a po rtlash lar to ‘satdan sodir 
b o 'lad i v a k o ‘plab odam larning o ‘lim iga h am d a o g ‘ir tan jaro h ati olish- 
lariga olib keladi. S huning uchun ham 0 ‘zbekiston R espublikasi V azirlar 
M ahkam asining 1997-yil 23-dekabrdagi 558-son qarori bilan e ’lon qilin- 
gan F av q u lo d d a V aziyatlar D avlat T izim ining ham da «A holini va hudud- 
lam i tabiiy va tex n o g en xususiyatli fav q u lo d d a v aziyatlardan m uhofaza 
qilish to ‘g ‘risida»gi va 2000-yildagi «Fuqaro m uhofazasi to ‘g ‘risida» gi 
0 ‘zbekiston R espublikasi Q onunining asosiy m aqsadi: fuqarolarni h i­
m oya qilish v a portlash h am da y o n g 'in tufayli va bo sh q a sab ab lar orqali 
zarar k o ‘rgan o b y ek tlam in g avvalgi ish faoliyatini iziga solib yuborish 
chora-tadbirlarini k o ‘rish hisoblanadi.