Kompleks birikmalar kimyosi fani

Kovalent bog‘lanish nazariyasi. 

 

Lyuis  nazariyasiga  muvofiq  kovalent  bog‘lanish  hosil  bо‘lganida  о‘zaro  birikuvchi  atomlar  orasida 

umumlashgan elektron juftlar hosil bо‘ladi. Koordinatsion kovalent bog‘lanishda esa, elektron juftlar 

reaksiyadan  avval  о‘zaro  birikuvchi  zarrachalarning  birida  bо‘ladi,  keyin  umumiy  bо‘lib  qoladi 

(donor – akseptor bog‘lanish). Masalan, ammiak kislotalar bilan reaksiyaga kirishganda ammiakning 

azot atomidagi elektron jufti vodorod ioni bilan ammiak о‘rtasida umumiy bо‘lib qoladi. 

NH

4

+

  dagi  barcha  N  –  H  bog‘lanishlar  bir  –  biridan  sira  farq  qilmaydi.  Bu  reaksiyada  ammiak 

molekulasidagi azot atomi 

donor

, vodorod ioni esa 

akseptor

 vazifasini bajaradi. Ammiak molekulasi 

о‘zining elektron juftini vodoroddan boshqa ionlarga ham berishi mumkin. Masalan:  

 

 

 

 

 

G.Lyuis bu reaksiyalarni  k i s l o t a   bilan  a s o s n i n g  о‘zaro ta’sirlanish reaksiyasi deb qaradi. 

G.Lyuis nazariyasiga muvofiq, k i s l o t a  deganda о‘ziga elektron juftlarini q о‘ sh i b  o l i sh  q o b 

i l i ya t i g a  ega bо‘lgan  m o d d a n i   tushunish kerak; a s o s   e s a  о‘zidan  e l ye k t r o n  j u f t 

l a r   b ye r i sh g a   q o b i l   m o d d a d i r . Yuqoridagi  misolda     Cu

2+

 kislota va NH

3 

asos rolini 

bajaradi. Lyuis nazariyasining koordinatsion birikmalarga oid qismlarini Sidjvik rivojlantirdi. Uning 

fikricha,  koordinatsion  birikmalar  hosil  bо‘lganda  markaziy  ionning  barcha  elektronlari  bilan 

ligandlar bergan barcha  elektronlar  yig‘indisi (bu  yig‘indi   e  f f  ye k t i v   a t o m   raqami nomini 

olgan) ayni markaziy ionga  yaqin turgan inert gazning tartib raqamiga teng bо‘lishi kerak. Masalan, 

K

4

  [Fe  (CN)

6

]    dagi  Fe

2+

  ionining  24  elektroni  bor,  unga  birikkan  oltita  CN 

–

  ionida  12  ta  elektron 

bor, ularning yig‘indisi 24 + 12 = 36 dir. Bu son kriptonning tartib raqamiga teng. 

Sidjvik  nazariyasi  juda  sodda  va  tushunarli  bо‘lib  kо‘rinsa  ham  juda  kо‘p  koordinatsion 

birikmalarning  tuzilishini  tо‘g‘ri  izohlay  olmadi  va  uning  о‘rnini  valent  bog‘lanishlar  nazariyasi 

egalladi.