Klasterlarni shakllantirish: tajribalar, natijalar va innovatsion yondashuvlar

 
JONDOR TUMANIDA PAXTACHILIK KLASTERLARINI TASHKIL ETISHNING 
O’ZIGA XOS YO’LLARI 
Dilmonov Q.B. 
Hakimova Sh. 
Buxoro davlat universiteti
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 23 oktyabrdagi «O‘zbekiston 
Respublikasi qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020 — 2030 yillarga mo‘ljallangan 
strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida»gi PF-5853-son Farmoni ijrosini ta’minlash, jumladan 
qishloq xo‘jaligida erkin raqobatni ta’minlaydigan bozor tamoyillarini joriy etish, paxta va g‘alla 
yetishtirishda davlat buyurtmasini bekor qilish, ishlab chiqarish iqtisodiy samaradorligini va 
mahsulot ishlab chiqaruvchilar manfaatdorligini oshirish, investitsiyalarni keng jalb qilish 
hisobiga qo‘shimcha ish o‘rinlarini yaratish maqsadida: O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va 
sanoat vazirligi, Moliya vazirligi, Qishloq xo‘jaligi vazirligi, «O‘zpaxtasanoat» AJ, O‘zbekiston 
fermer, dehqon xo‘jaliklari va tomorqa yer egalari kengashining 2020 yil hosilidan boshlab paxta 
xom ashyosini yetishtirishda davlat buyurtmasini bekor qilish to‘g‘risidagi taklifiga rozilik 
berildi. 
Ekspertlar hisob-kitoblariga koʻra, bugungi kunda dunyodagi ilgʻor davlatlar 
iqtisodiyotining qariyb 50 foizi klaster usuliga oʻtgan. Masalan, Yevropa Ittifoqida 2 mingdan 
ziyod klasterlar mavjud boʻlib, ularda ishchi kuchining 38 foizi qamrab olingan. Daniya, 
Finlyandiya, Norvegiya, Shvetsiya sanoatida toʻliq klaster usuli tatbiq qilingan. AQSHda esa 
mamlakatdagi mavjud korxonalarning yarmidan ziyodi shu tizimda ishlab, ular tomonidan 
tayyorlanayotgan tovarlar yalpi ichki mahsulotning 60 foizini tashkil qiladi. 
Ularning eng mashhuri sizu bizga tanish boʻlgan “Silikon vodiysi”dir. 87 mingta 
kompaniya, 40 ta tadqiqot markazi va oʻnlab universitetlar faoliyat yuritadigan mazkur 
innovatsion klaster infratuzilmasiga 180 ta venchur firmasi, 47 ta investitsiya va 700 ta tijorat 
banki xizmat koʻrsatib keladi. Xoʻsh, nima uchun jahonning eng ilgʻor iqtisodiyotlari aynan 
klasterlashtirish yoʻlidan bormoqda? 

---

95 
Germaniyalik mutaxassislar fikricha, aynan klaster kelajakdagi kuchli, murosasiz raqobat 
muhitida yutib chiqishning eng oqilona yoʻlidir. Zero, bunday mexanizm har qanday sharoitga 
moslasha oladi, ham iqtisodiy, ham ijtimoiy muammolarni izchillik bilan samarali yechib beradi, 
nafaqat 
muayyan 
hudud, 
balki 
davlatning 
xalqaro 
maydondagi 
raqobatdoshligini 
mustahkamlaydi, nufuzini oshiradi. Qolaversa, innovatsion iqtisodiyotga oʻtishning muhim 
bosqichi hisoblangan ushbu tizim ilm-fan, taʼlim hamda ishlab chiqarish integratsiyasini 
chuqurlashtirish, yangi innovatsion texnologiyalarni amaliyotga jadal joriy etishga xizmat qiladi. 
Paxtachilik klasterlari tuzishda davlat tomonidan quyidagi imtiyozlar beriladi: 
1.Qishloq xo‘jaligini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi (keyingi o‘rinlarda 
— Jamg‘arma) imtiyozli kredit resurslari hisobidan tijorat banklari tomonidan fermer xo‘jaliklari 
va urug‘chilikni rivojlantirish markazi tarkibidagi elita urug‘chilik xo‘jaliklariga paxta xom 
ashyosini yetishtirish xarajatlari uchun 14 oy muddat bilan paxta xom ashyosi qiymatining 50 
foizigacha yillik 8 foiz, 60 foizigacha yillik 10 foiz stavkadan oshmagan miqdorda; 
2. Paxta-to‘qimachilik klasterlari va kooperatsiyalarga paxta xomashyosini yetishtirish 
xarajatlariga umumiy foydalanish muddati 22 oygacha bo‘lgan davr bilan paxta xom ashyosi 
qiymatining 50 foizigacha yillik 8 foiz, 60 foizigacha yillik 10 foiz stavkadan oshmagan 
miqdorda (shundan, bank marjasi 2 foiz) kreditlar beriladi. 
3. Paxta-to‘qimachilik klasterlari va kooperatsiyalarga berilgan kreditlar faqat 11 oy 
o‘tganidan so‘ng keyingi oyning birinchi sanasigacha qaytarilishi shart. Kreditni qaytarish 
muddatini hisoblash esa har bir transh uchun kredit mablag‘i paxta-to‘qimachilik klasteri va 
kooperatsiyaga kelib tushgan kundan boshlanadi. 
2019 yilda 77 ta paxta-to‘qimachilik klasteri tomonidan 677,4 ming gektar maydonda 2 
million tonnadan ortiq paxta xom ashyosini yetishtirish belgilandi. Klasterlarning o‘zlariga 125 
ming gektar yer maydonlari biriktirib berilgan bo‘lsa, 552 ming gektarda 16 mingta fermer 
xo‘jaliklari bilan fyuchers shartnomalari asosida sanoat xom ashyosi yetishtirildi. Buning uchun 
klasterlarga qishloq xo‘jaligini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasidan 4 trillion 
114 milliard so‘m imtiyozli kreditlar ajratildi. Shuningdek, klasterlarning o‘z mablag‘lari 
hisobidan 2,1 trillion so‘m yo‘naltirilib, paxta xom ashyosi yetishtirishga jami 6,2 trillion so‘m 
mablag‘ sarflandi.