|
RAQAMLI IQTISODIYOTDA AGROSANOAT KLASTERLARINING
SHAKLLANISHI VA RIVOJLANISH XUSUSIYATLARI
O.K. Xudayberdieva
Buxoro muhandislik-texnologiya instituti
“Iqtisodiyot” kafedrasi ass.
Ushbu tadqiqotning dolzarbligi shundaki, globallashuv sharoitida texnologiyalar jadal
rivojlanayotgan va axborot roli o‘zgargan bo‘lsa, mamlakat uchun ham, muayyan mintaqa uchun
ham rivojlanishning muhim sharti ichki va tashqi bozor sharoitidagi o‘zgarishlarga tezkor va
samarali javob beradi. Bu borada viloyat iqtisodiyotini rivojlantirish sifatini boshqarish
muammolariga qiziqish sezilarli darajada ortmoqda. Hududlarning moddiy, mehnat va moliyaviy
resurslaridan samarali foydalanishning yeng oqilona yo‘llarini izlab topish hamda ularda uzoq
muddatga barqaror iqtisodiy o‘sish uchun sharoit yaratish zarurligiga alohida ye’tibor
qaratilmoqda. Bu masalalarni muvaffaqiyatli hal yetish, shuningdek, iqtisodiyot faoliyatining
muhim yo‘nalishi, shu jumladan agrosanoat majmuasi (ASM) tarmoqlari iqtisodiy ishlab
chiqarish klasterlaridir. Ular raqobatbardoshlikni oshirish, iqtisodiy o‘sishni ta’minlash va
aholining zarur yehtiyojlarini qondirishga ko‘maklashadi. Hozirgi vaqtda odamlarning dolzarb
yehtiyojlaridan biri, masalan, yekologik toza va yuqori sifatli oziq-ovqat mahsulotlariga bo‘lgan
yehtiyojdir. Ushbu tadqiqot mahalliy oziq-ovqat mahsulotlarining global raqobatbardoshligiga
ye’tibor qaratish uchun raqamli iqtisodiyot doirasida agrosanoat klasterlarini rivojlantirish
g‘oyasini shakllantirishga qaratilgan.
40
Ushbu maqolaning maqsadi raqamli iqtisodiyotda agrosanoat klasterlarining shakllanishi
va rivojlanishi xususiyatlarini o‘rganishdir.
Tadqiqot agrosanoat klasterlarini raqamli iqtisodiyot tamoyillariga muvofiq boshqarish
metodologiyasini ishlab chiqish zarurligini asoslab beradi.
Tadqiqot gipotezasi agrosanoat klasterlari tizimiga raqamli iqtisodiyot vositalarini joriy
yetish agrosanoat majmuasi samaradorligini oshirish va uning barqaror rivojlanishini
ta’minlashga yordam beradigan maxsus axborot tarmog‘i makonini shakllantirishga imkon
beradi, degan taxmin yedi.
Maqolada keltirilgan materialning yangiligi agrosanoat klasterida umumiy raqamli
transformatsiya zarurligini nazariy va uslubiy jihatdan asoslash bo‘lib, uning ishtirokchilari
o‘rtasida yangi munosabatlar madaniyatini, yuqori texnologiyalarga asoslangan ish uslubini
shakllantiradi va yuqori darajadagi raqobatbardoshlikka yerishadi.
Raqamli iqtisodiyotning shakllanishi sharoitida klasterlar agrosanoat majmuasini
rivojlantirishning asosiy institutsional mexanizmi hisoblanadi. "Raqamli iqtisodiyot" tushunchasi
“Raqamli O‘zbekiston-2030” uchun axborot hamjamiyatini rivojlantirish strategiyasida
mustahkamlangan. Iqtisodiyot tarmoqlarining samaradorligini va shunga mos ravishda
mamlakatning raqobatbardoshligini oshirish maqsadida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish
vazifasi qo‘yildi.
To‘rtinchi sanoat inqilobi inson, tabiat va texnologik yechimlar o‘rtasidagi chegaralarning
"loyqalanishiga" olib keldi. Raqamli texnologiyalar hozirgi zamon dunyosida iqtisodiyotning
barcha sohalarining ajralmas qismiga aylangan. Bundan tashqari, iqtisodiyotning bunday
sohalarida yuqori texnologiyali loyihalar faol amalga oshirila boshlandi, unda yaqin-yaqingacha
katta ma’naviy-texnik kechikish va kichik texnik salohiyat mavjud yedi. Yeksport salohiyati
yuqori bo‘lgan Uzbekiston uchun bunday strategik sanoat qishloq xo‘jaligidir.
2020 yilning yanvar-sentabr oylarida qishloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaligi mahsulot
(xizmat)larining umumiy hajmi 180,1 trln so‘mni yoki 2019 yilning mos davriga nisbatan 103,4
foizni tashkil qildi. Jumladan dehqonchilik va chorvachilik, ovchilik va ushbu sohalarda
ko‘rsatilgan xizmatlar - 174,8 trln so‘mni, o‘rmon xo‘jaligi - 4,5 trln so‘mni, baliqchilik xo‘jaligi
- 0,8 trln so‘mni tashkil qildi.
YaIM tarkibida qishloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaligining ulushi 25,7 foizni tashkil
yetdi.
Yanvar-sentabr oylari yakunlariga ko‘ra, qishloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaligi mahsulot
(xizmat)lari umumiy hajmining 97,1 foizi - dehqonchilik va chorvachilik, ovchilik va ushbu
sohalarda ko‘rsatilgan xizmatlar, 2,5 foizi - o‘rmon xo‘jaligi, 0,4% foizi - baliq xo‘jaligi
hissasiga to‘g‘ri keladi
Respublikaning qishloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaligi mahsulot (xizmat)larining umumiy
hajmida Samarqand viloyatining ulushi 12,9 foizni tashkil yetdi va hududlar bo‘yicha
yuqoriligicha qolmoqda, Toshkent va Andijon viloyatlari bir xil (10,1%) ulush bilan keyingi
o‘rinlarni yegallashdi. Yeng kam ulush yesa Sirdaryo viloyati (3,4%), Qoraqalpog‘iston
Respublikasi (3,5%) va Navoiy viloyatida (4,6%) qayd etildi.
41
Ushbu davr mobaynida ishlab chiqarilgan qishloq xo‘jaligi mahsulotlari hajmi 174 trln
so‘mni, shu jumladan, dehqonchilik mahsulotlari - 84,3 trln so‘mni, chorvachilik mahsulotlari -
89,7
trln
so‘mni
tashkil
qildi.
Foto: Statistika qo‘mitasi
Xo‘jalik toifalari bo‘yicha qishloq xo‘jaligi mahsulotlari umumiy hajmining 72,3 foizi -
dehqon (shaxsiy yordamchi) xo‘jaliklariga, 24,7 foizi - fermer xo‘jaliklariga, 3 foizi - qishloq
xo‘jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlarga to‘g‘ri keldi. Barcha hududlarda yeng
yuqori ko‘rsatkichlar dehqon (shaxsiy yordamchi) xo‘jaliklariga to‘g‘ri kelishi kuzatilyapti.
42
Foto: Statistika qo‘mitasi
Bu yilning yanvar-sentabr oylarida yetishtirilgan dehqonchilik mahsulotlarining hajmi 84,3
trln so‘mni yoki 2019 yilning mos davriga nisbatan 104,3 foizni tashkil yetdi. Yetishtirilgan
qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining umumiy hajmida dehqonchilik mahsulotlarining ulushi 48,4
foizni tashkil qildi.Yanvar-sentyabr oylarida chorvachilik faoliyatining ko‘rsatkichlari:
Do'stlaringiz bilan baham: |
