Keyin bir necha kun yoki bir necha hafta keyin payd

VI.6. Sun'iy yoritish normalari 

 

Sun'iy  yoritilishning  sanitariya  normalari  QMQ2.  01.  05  -98  bilan 

---

 

 

119 

belgilangan.  Bu  hujjat  sanoat  va  qishloq  xo'jalik  korxonalariga  taalluqli 

bo'lib,  ishlab  chiqarish  xonalari  va  ish  bajarish  yuzalarini,  shuningdek, 

turar  joy  binolarini    yoritilishning  talab  etiladigan  darajasini  belgilaydi. 

Yoritilish  no|malari  sohalararo    va  umumiy  xarakterga  ega.  Ular  asosida 

va  ishlab  chiqarish  xususiyatlarini  hisobga  olish  bilan  har  xil  turdagi 

sanoat korxonalari uchun soha normalari ishlab chiqiladi.  

Sanitariya  normalari  lyuminissent  va  yuqori  bosimdagi  simobli 

lampalar  asosida  belgilanadi,  lekin  ularda  cho'g'lanma  lampalar 

ishlatiladigan qurilmalarga ham talablar nazarda tutilgan. 

Normalar  yoritilganlikning  talab  qilingan  minimal  darajalarini 

ko'rish  bilan  ishlanadigan  ish  sharoitlariga:  eng  kichik  obyektni  farqlash,  

obyektning  kontrastlik    va  fon  darajasi,  fonning  xarakteristikasi  (rangsiz, 

o'rtacha,  qoramtir)ga  qarab  belgilanadi.  Kerakli  yoritish  darajasi  obyekt 

foni  qanchalik  qoramtir,  detal  qanchalik  kichkina  va  obyekt 

kontrastligining  fondan  farqi  kam  bo'lsa,  yoritilish  darajasi  shunchalik 

yuqoriligi  7,8-jadvaldan  ko'rinib  turibdi.  Birinchi  beshta  razryad  m  ko'z 

bilan  bajariladigan  ishning  eng  yuqori  aniqlikdan  kam  aniqlikkacha  — 

ham kombinatsiyali, ham umumiy sistemadagi yoritishdan foydalanishdan 

kelib chiqadi. Kombinatsiya yoritish sistemasini qo'llaganda faqat umumiy 

yoritishga  nisbatan  talab  etiladigan  yoritish  darajasi  yuqori  bo'ladi. 

Masalan,  eng  yuqori  aniqlikda  bajariladigan  ishda    kontrastlik  kam  va 

qoramtir  fonda  kombinatsiyali  yoritish  sistemasidan  foydalanganda 

yoritilganlikdarajasi  kamida  5000  lk,  faqat  umumiy  yoritilganlik 

sistemasida  esa  kamida  1500  Ik  bo'lishi  kerak.  Bir  ishning  o'zida  talab 

etiladigan yoritilishda shunchalik katta, farq fiziologik talablar bilan emas 

(kombinatsiya 

sistemasidagi 

 

yoritilish 

darajasi 

ancha 

fiziologikhisoblanadi), balki faqat umumiy yoritish sistemasi bilan yuqori 

darajadagi  yoritilganlikka  yoritish  uchun    juda  katta  energiya  sarflash 

zarur bo'lar ekan. 

 

I-Vv razryadli ishlar uchun odatda koinbinatsiyali yoritishni qo'llash 

lozimligi normalarda ko'rsatilgan.  

Umumiy 

yoritish 

sistemasidan 

foydalanishga 

 

joylardagi 

yoritishning  imkoniyati  bo'lmagan  hollardagina  yo'l  qo'yiladi.  Bunda 

umumiy yoritish asosan lyuminissent lampalar bilan amalga oshiriladi. 

Aniqlikni  kam  talab  qiladigan  ishlar  (VI  razryad  va  undan  keying) 

faqat  umumiy  yoritilish  sistemasi  bilan  normalanadi.  Chunk  talab 

qilinadigan  yoritilish  darajasi  nisbatan  past,  ishning  xarakteristikasi  esa 

shundayki,    unda  joylardagi  yoritish  maqsadga  niuvofiq  emas  yoki 

mumkin  emas.  Bunday  ishlarga:  issiq  sexlardagi  o'zi  yorug'lik  beradigan 

---

 

 

120 

materiallar va buyumlar bilan ishlash, doimo yoki vaqti-vaqti bilan xonada 

bo'lish  va  ishlab  chiqarish  jarayonining  borishini  umumiy  kuzatish, 

omborlarda ishlash kiradi. 

 

 

7-jadval 

Bajariladigan 

ish mohiyati 

 

Payqash  

zarur 

bo'lgan 

eng 

kichik; 

obyekt  

o'lchamla

ri mm 

Ish 

bajari

sh 

daraj

asi 

 

Daraja 

bolimlari 

Obyektni

ng 

fonga 

nisbatan 

farqlanish

i 

 

Fon 

 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

Nihoyatda 

aniqlik talab      

qilinadi 

 

0,5dan 

kichik 

 

 

A 

 

B 

 

V 

 

G 

 

Kam 

Kam 

O'rtacha 

Kam 

O' rtacha 

Katta 

O' rtacha 

Katta 

Katta 

qoramtir  

o’rtacha 

qoramtir 

rangsiz 

o’rtacha 

qoramtir 

rangsiz 

rangsiz  

o’rtacha 

Juda 

yuqorianiqlik 

talab 

qilinadi 

 

0,15   dan 

0,3 gacha 

 

II 

 

B 

G 

 

Kam 

Kam 

O'rtacha 

Kam 

O'rtacha 

Katta 

O'rtacha 

Katta 

Katta 

qoramtiro'r

tach 

qoramtir 

rangsiz  

o'rtacha 

qoramtir 

rangsiz 

rangsiz 

o'rtacha 

Yuqori 

niqlik 

talab 

qilinadi 

0,3 dan 

0,5 gacha 

 

III 

 

A 

 

B 

 

V 

 

Kam 

Kam 

O’rtacha 

Kam 

O'rtacha 

Katta 

qoramtir  

o’rtacha 

qoramtir 

rangsiz  

o’rtacha 

qoramtir 

---

 

 

121 

G 

O’rchach

a 

Katta 

Katta 

rangsiz 

rangsiz  

o’rtacha 

O’tacha 

aniqlik 

talab 

qilinadi 

0,5 dan 

1.0gacha 

 

IV 

A 

V 

G 

Kam 

Kam 

O’rtacha 

Kam 

O'rtacha 

Katta 

O’rchach

a 

Katta 

Katta 

qoramtir 

qoramti 

rangsiz  

o’rtacha 

qoramtir 

rangsiz 

rangsiz  

o’rtacha 

Kam 

aniqlik 

talab qilinadi 

1,0 dan 

5.0gacha 

V 

A 

 

B 

 

V 

 

 

G 

Kam 

Kam 

O’rtacha 

Kam 

O'rtacha 

Katta 

O’rchach

a 

Katta 

Katta 

qoramtir  

o’rtacha 

qoramtir 

rangsiz  

o’rtacha 

qoramtir 

rangsiz 

rangsiz  

o’rtacha 

Juda kam aniqlik talab 

Qilinadi 0,5 dan ko’p 

 

VI 

 

Yorug’likni 

aniqlaganda fonning 

xususiyatilari hisobga 

olinmaydi 

 

 

8-jadval                            

Ish

 bajarish

 

d

araja

si

 

 

K

o

rxo

n

a 

bo

’lim

lari

 

Gaz-razryad 

lampalari 

Cho’g’lanuvchi lampalar 

Kombinats

iya usulida 

yoritish 

Um

u

m

iy

 

y

o

ri

tish

 

Kombinatsiy

a 

usulida 

yoritish 

Um

u

m

iy

 

y

o

ritish

 

---

 

 

122 

U

u

mi

y

+M

ah

al

li

y

 

U

m

u

mi

y

 

U

m

u

mi

y

 

+Mah

al

li

y

 

U

m

u

mi

y

 

I 

A 

B 

V 

G 

500

050

0 

500(7

50) 

400(7

50) 

300(6

00) 

150(3

00) 

1500 

250 

1000 

400(5

00) 

4000 

3000 

2000 

1250 

100(30

0) 

100(30

0) 

100(30

0) 

100(30

0) 

300 

300 

300 

300 

II 

A 

B 

V 

G 

200 

0

0 

400(7

50) 

300(6

00) 

200(4

00) 

150(2

00) 

250 

750 

500(6

00) 

300(4

00) 

000 

2000 

1500 

750 

100(30

0) 

100(30

0) 

100(30

0) 

75(150

) 

300 

300 

300 

200(300) 

III 

A 

B 

V 

G 

200

0 

100

0 

750 

400 

200(4

00) 

150(2

00) 

150(2

00 

150(2

00) 

500(6

00) 

300(4

00) 

300(4

00) 

200(3

00) 

1500  

750  

600  

400 

100(30

0) 

75(150

) 

75(150

) 

50(100

) 

300 

200(300) 

200(300) 150(200) 

V 

A 

B 

V 

G 

750 

500 

400 

300 

150(2

00) 

150(2

00) 

150(2

00) 

150(2

00) 

 

300(4

00) 

500(3

00) 

150(2

00) 

150(2

00) 

600 

500 

400 

300 

50(100

) 

50(100

) 

50(100

) 

50(100

) 

 

100(300) 

150(200) 

100(150) 100(150) 

 

 

Kombinatsiyali  yoritish  sistemasidagi      cho'g'lanuvchi  lampalardan 

oydalanishda  talab  qilinadigan  darajalar  lyuminissent  lampalar  uchun, 

bo'lgan  jadval  ko'rsatkichlariga  yaqin,  ammo  bir  butun  holda  ancha  past. 

Masalan,  I  razryadning  «a»  punkti  uchun  ko'rsatkichlar  5000  va  4000; 

Lekin  faqat  umumiy  yoritish  sistemasida  ular  ancha  past  bo'lib,  1500  va 

---

 

 

123 

300  Ik  ni  tashkil  qiladi,  bu  cho'g'lanuvchi  lampalar  qo'llaganda  umumiy 

yoritishning yuqori darajasiga erishish qiyinligibilan bog'liq. 

 

Sanitariya  normalarida  ishchia  va  yordamchi  xonalar  oshxonalar 

sog'liqni  saqlash    punktlari,  garderob  xonalarini  yoritilishi  talab 

qilinadigan  darajasi  nazarda  tutilgan.  Shuningdek,  normalarda  bino 

tashqarisidagi  ishlarda  ishchi  yuzalarning  yoritilish  darajasi  belgilangan.  

Ular    ishning  aniqligi  va  farqlanadigan  obyektdan  ko'zgacha  bo'lgan 

masofaniihisobgai olishga  asoslangan va 2—50 Ik atrofida kamayib-ortib 

turadi. Yorituvchi qurilmalarning samaradorligi ko'pincha uning tozaligiga 

bog'liq.  Shuning  uchun  ham  lampalar  o'z  vaqtida  artib  tozalab  turilishi, 

kuygan  yoki  yorug'lik  berishi  kamaygan  lampalar  o'z  vaqtida 

almashtirilishi  kerak.  Shuningdek,  elektr  tarmog'idagi  kuchlanishning 

pasayishiga ham yo'l qo'ymaslik kerak; chunki bu hoi yoritilish darajasini 

kamayishiga olib keladi.  

Ishlab  chiqarish  sharoitlarida  umumiy  yoritish  tarmog'i  uzilgan 

hollarda  ba'zan  ish  to'xtashi  va  xonadagi  shaxslar  evakuatsiya  qilinishi  

mumkin.  Ba'zan  esa  masalan,  kimyo  zavodlarida  va  metallurgiya  i 

kombinatlarida hamda boshqa shunga o'xshash korxonalarda ishni davom 

ettirish  zarur  bo'ladi.  Uskunalar  shikastlanishi  xavfi  tug'ilgan  sharoitlarda 

ishchilarni  evakuatsiya  qilish  shart.  Shu  maqsadlarda.  korxonalarga 

alohida  lampalar  o'rnatiladi.  Bular  umumiy  yoritish  chiroqlarining  bir 

qismi  bo'lib,  ayrim  manbadan  ta'minlanadi  va  asosiy  tarmoq  uzilgan 

hollarda  ular  yonishda  davom  etadi.  Odamlarni  evakuatsiya  qilish  uchun 

o'rnatiladigan  lampalar  50  kishidaa.  ortiq  ishchi  ishlaydigan  xonalarda, 

ishni;  davom  ettirish  uchun  esa  texnologik  jarayonni  qisqa  vaqtga  ham 

to'xtatib  bo'lmaydigan  yoki  to'xtatish  natij'asida  yoki  boshqa  bir  sababga 

ko'ra  portlash  va  yong'in  xavfi  bo'lgan  hollarda  quriladi.  Agar  alohida 

lampalar  ta'minlaydigan  yoritilgan-lik  ishni  davom  ettirish  uchun  bo'lsa, 

faqat  bir  umumiy  yoritish  sistemasidagi  cho'g'lanuvchi  lampalarning 

ishchi yuzani yoritish uchun belgilangan normalarining kamida 5% tashkil 

etishi kerak. Kishilarni evakuatsiya qilish  uchun alohida yoritishning talab 

qilinadigan darajasi  ancha past bo'ladi va asosiy o'tish yullari bo'ylab pol 

yuzasida 0,5 Ik dan kam bo'lmasligi kerak deb belgilanadi.