Kasbiy psixologiya

                 Shaxs shakllanishining turli bosqichlarida kasbiy o’zlikni anglash 
Maktabgacha  bolalik.
  Xammaga  ma’lumki  bolalar  o’z
 
o`yinlarida
 
kattalarga 
taqlid  qilishadi  va  ular  xarakatlari  va  faoliyatlariga  o’xshatishga  intilishidadilar. 
Maktabgacha  yoshda  sujetli  -  rolli  o`yinlar  keng  tarqalgan  bo’lib,  ular  kasbiy 
yo`naltirilgan  xarakatlarga  ega  bo’ladi.  Bolalar  shifokori,  sotuvchi,  tarbiyachi, 
transport  vositasining  xaydovchisi  rollariga  kirishib  o`ynaydilar.  Kelgusi  kasbiy 
o’zlikni  anglashda  birinchi  mehnat  sinovlari  muhim  ahamiyatga  ega  -  unga 
murakkab bo’lmagan, ya’ni kiyim, o’simliklar parvarishi, xonalarni yig’ishtirish va 
boshqa  xarakatlarni  bajarish  kabilar  kiradi.  Bu  mehnat  xarakatlari  mehnatga 
bo’lgan  qiziqishni  rivojlantiradi,  xar  qanday  faoliyatga  ijodiy  yondashish  tarbiya 
asosini  tashkil  etadi,  kattalar  mehnati  haqida  bolalarning  tasavvurlarini  boyitadi. 
Kelgusidagi  kasbiy  o’zlikni  anglashga  kattalar  mehnati  xakidagi  bilimlar  ijobiy 
ta’sir  kursatadi.  Bu  bilimlarning  shakllanishi  uchun  kattalar  mehnatini  kuzatib, 
keyin  bajarilgan  mehnat  mazmunini  tasvirlashga  to`g’ri  keladi.  Kasbiy  rolli 
o`yinlar oddiy mehnat turlarini bajarish, kattalar mehnatini nazorat qilish natijasi - 
mehnat  turlarini  farqlash  xamda  turli  xisoblarni  taqqoslash  asosida  maktabgacha 
tarbiyalanuvchilarining “o’zini anglashidir”. Kichik maktab yoshi. Kichik maktab 
yoshidagi bolalarning psixologik xususiyati bu kattalarga taqlid qilishdir. Shundan 
ularga  qadrli  bo’lgan  insonlar  kasblariga  taqlid  qilishi  kelib  chiqadi. 
O’qituvchilarga, ota- onalariga, qarindoshlariga, yaqin tanishlariga bundan o’ziga 
xos  induktsiya  kuzatiladi.  Bu  yoshdagi  bolalarning  ikkinchi  muhim  xususiyati  – 
yutuqlarni  avvalambor  etakchi  faoliyatda  ya’ni  o’qishda  anglaydilar.  Bolaning 
o’qish, o`yin, mehnat faoliyati tajribasi asosida o’z qobiliyatlari va imkoniyatlarini 
anglashi  istalgan  kasb  haqida  tasavvur  shakllanishiga  olib  keladi.  Kichik  maktab 
yoshining  oxirlarida  qobiliyatlarning  rivojlanishi  bolalar  o’rtasida  individual 
farqlarning  sezilarli  darajada  rivojlanishiga  olib  keladi  va  kasbiy  tanlov 
aspektlarini kengaytiradi. 
O’smirlik davri - bu birinchi ambivalent optatsiya davri. 
O’spirinlik shaxs shakllanishining mas’uliyatli davrlaridan biridir. Bu yoshda xar 
xil  kasb  turlariga  ma’naviy  munosabat  asoslari,  shaxsiy  kadriyatlar  tizimi 

---

58 
 
shakllanadi.  Ular  o’smirlarning  turli  kasblarga  nisbatan  tanlovli  munosabatini 
belgilab  beradi. 
Kattalar  xulqining  tashki  shakllariga  taqlid  etib,  o’smir  bolalar 
kuchli,
 
irodali,  jasur  bo’lgan  “Xaqiqiy  erkaklarning”  romantik  kasblarga
 
qiziqishlarini  yunaltiradilar  (uchuvchi,  kosmanavt,  avtopoygachi,  va  x.k).
 
Qizlar 
esa  o’z  qiziqishlarini  “haqiqiy  ayollarga”  jozibali,  go’zal  va  mashxur
 
ayollarga 
yo`naltiradilar  (mashxur  estrada  qushiqchisi,  teleboshlovchi,  modeler,va  x.k). 
romantik  kasblarga  yo`nalishi  ommaviy  axborot  vositalari  ta’sirida
 
shakllanadi. 
Bunday  romantik  kasbiy  yo`nalishning  shakllanishiga  shuningdek,  o’smirlarning 
o’zini  namoyon  eta  olishiga  intilishi  sabab  bo’ladi.  Istalgan  kasb  namunalari, 
kasbiy orzular kasbiy shakllanishning