K. B. Urazov buxgalteriya hisobi va audit o‘quv qo‘llanma toshkent «O‘qituvchi» -2004

O‘zgaruvchan harajatlar – bu ishlab chiqarish hajmining oshishi va

kamayishigaga ko‘ra sarfi miqdor jihatdan bevosita o‘zgarib turadigan harajatlar.

Masalan, material sarfi bevosita ishlab chiqarilgan tayyor mahsulotning miqdoriga bog‘liq, ishbay ishlaydigan xodimga hisoblanadigan ish haqi summasi esa - uning ishlab chiqargan mahsuloti(bajargan ishi)ning miqdoriga bog‘liq.

Shartli o‘zgarmas harajatlar – bu ishlab chiqarish hajmining o‘zgarishiga
qaramasdan summasi o‘zgarmaydigan, lekinda nisbiy darajasi o‘zgarishi mumkin
bo‘lgan harajatlar. Misol qilib ishlab chiqarish qurollari va vositalari bo‘yicha

shartnomaga asosan qat’iy summada to‘lanadigan ijara haqi, mol-mulkni sug‘urta qilish

harajatlarini keltirish mumkin. Bunday harajatlar miqdor jihatdan shartli o‘zgarmas,
lekinda ishlab chiqarish hajmiga nisbatan darajasi o‘zgaruvchan harajatlar hisoblanadi.


Iqtisodiy mohiyatiga ko‘ra mahsulot tannarxiga kiritiladigan barcha ishlab chiqarish harajatlari «Mahsulot (ish, xizmat) larni ishlab chiqarish va sotish harajatlari tarkibi va moliyaviy natijalarni shakllantirish to‘g‘risida Nizom »ga asosan quyidagi elementlarga bo‘linadi:
Ishlab chiqarishga doir moddiy harajatlar ( qaytariladigan chiqindilar qiymatidan tashqari ) – bu guruhga kiruvchi harajatlar 12 ta moddadan iborat
bo‘lib, ularning to‘liq ro‘yxati Nizomning 1.1 –punktida keltirilgan.
Ishlab chiqarish harakteridagi mehnatga haq to‘lash harajatlari - bu guruhga kiruvchi harajatlar 7 ta modda va 12 quyi moddadan iborat bo‘lib, ularning to‘liq ro‘yxati Nizomning 1. 2 –punktida keltirilgan.

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

114


Ishlab chiqarishga tegishli bo‘lgan ijtimoiy sug‘urtaga ajratmalar – bu guruhga kiruvchi harajatlar 2 ta moddadan iborat, ularning nomi Nizomning 1.3 – punktida keltirilgan.


Ishlab chiqarishga doir asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning amortizatsiyasi

– bu guruhga kiruvchi harajatlar 2ta moddadan iborat, ularning nomi Nizomning 1.4 – punktida keltirilgan.

Ishlab chiqarishga doir boshqa harajatlar - bu guruhga kiruvchi harajatlar 9 ta modda va 11 ta quyi moddadan iborat bo‘lib, ularning to‘liq ro‘yxati Nizomning 1.5 – punktida keltirilgan.