Jahon siyosiy mafkuralari tarixi tayanch iboralar avangardizm

FATALIZM  (lot.  Fatalis-taqdiriga  oid,  mash’um)-har  bir  hodisa  hamda  insonning 

barcha xatti-hara-katlarini taqtsirga bog’liq, deb qarovchi dunyoqa-rash. Fal. tarixida F. 

ni  iroda  erkinligi  qanday  hal  qilinganiga  qarab  uch  asosiy  turga  ajratish  mumkin: 

---

mifologik F. irodani aqldan tashqarida, «qorong’i takdir» deb qaraydi; teologik F. taqdir 

Xudo qudratiga bog’liq, inson tug’ilishidan oddin  uning  kim  bo’lishi,  nimalar  bo’lishi 

peshonasiga yozib qo’yilgan, deydilar. 

FENOMENALIZM (yun. Phainomenon — yuz beruv-chi) — noyob, kamyob,  kam 

uchraydigan  holat  yoki  in-son,  his-tuyg’u  tajribasi  b-n  payqaladigan  yorqin  hodisani 

anglatuvchi  tushuncha  b-n  bog’liq  bo’lgan  falsafiy  ta’limot.  Bunda  faqat  hodisa 

(fenomen)-largana bilishning ob’ekti hisoblanadi 

FEMINIZM  -  -  ayollarning  siyosiy  xuquklarini  erkaklar  bilan  tenglashtirish  uchun 

boshlangan  ay-rim  taraqqiy  etgan  mamlakatlardagi  ayollar  hara-kati.  Feminastrlarning 

talabida  mavjud  davlat  ti-zimiga  daxl  qilmagan  holda,  ayollarning  siyosiy  mazmundagi 

ayrim haq-huquqdarini ularning ja-miyatdagi tabiiy holati xususiyatlaridan kelib chi-qib, 

erkaklar b-n tenglashtirish ko’zda tutilgan. 

FETISHIZM  (frants.  Fetishisme  —  tilsim,  but)  -tabiatdagi  narsa  va  hodisalarga 

e’tiqod  qiluvchi  diniy  tasavvurlar  majmui.  Etnografiyada  F.ning  tavsifi  xilma-xildir. 

Dj.Lebbok  ibtidoiy  dinda  inson  xoxishini  Xudo  bajara  olish  imkoniyati,  deb  F.ni 

asoslagan bo’lsa, Teylor, Spenser F. ani-mizmning bir shakli, deb qayd qilgan.’ 

FORMALIZM  (lot. formalis  --  forma,  shakl)  —  borliqtsagi  narsa  va  hodisalarning 

shakli  va  tash-qi  ko’rinishini  ularning  mazmunidan  ustun  qo’yadi-gan  fal-iy  yo’nalish. 

Borliqdagi  barcha  narsa  va  hodisalar  mazmun  va  shaklga  bo’lib,  ular  bir-biri  b-n 

dialektik bog’liqtsir. Bu bog’liqlikda mazmun doimo birlamchi bo’lib, shakl esa narsa 

yoki hodisa mazmunining namoyon bo’lish usulidan iborat. 

SHOVINIZM  (frants.  Chauvinisme,  Napoleon  I  bos-qinchlik  siyosatining  muxlisi, 

frantsuz  askari  N.SHoven (Chauvion) nomidan) — boshqa millat-larni mensimaslikni 

va  o’z  millatining  ularga  nisbatan  ustunligini  asoslashga  qaratilgan  g’oyaviy-nazariy 

qarashlar  tizimi  va  amaliyoti.  Tarixi  uzoq  bo’lsada,  bu  atama  19-a.ning  30-y.larida 

Frantsiyada paydo bo’ldi. Mohiyatan SH. millatchilikning o’ziga xos shakli bo’lib, boshqa 

millatlarning  jahon  ta-rixida  tutgan  o’rni,  bugungi  kunda  kishilik  jami-yati  rivojini 

ta’minlashdagi  mavqei,  ma’naviy-madaniy  hayotining  o’ziga  xos  tomonlarini  mensi-

maslikka intilishda yaqqol ko’rinadi. 

EVDEMONIZM  (yun.  eudaimonia-baxt  —  saodat,  ro-hat-farog’at)  -  baxt-saodat, 

rohat-farog’atni  ki-shilar  hayotining  oliy  maqsadi  deb  xisoblaydigan  axloqiy  yo’nalish. 

E.yunon  etikasining  asosiy  prin-tsiplaridan  biri  bo’lib,  u  Suqrotning  shaxsning  ichki 

erkinligi, tashqi dunyoga qaram emasligi to’g’risidagi g’oyasi b-n uzviy bog’liq. 

EKSTREMIZM  (lot.  --  o’ta,  so’nggi)  --  siyosatda  ashaddiy,  favqulodda  tadbirlar  va 

qarashlarga  ta-rafdorlik  ma’nolarini  biddiradi.  Dunyodagi  bir  qator  mamlakatlarda  20-a. 

boshlarida turli ekstre-mistik guruxdar maydonga keddi. Ular goh siyosiy, goh diniy, goh 

xududiy  masalani  bahona  qilib,  turli  jinoyatlarni  sodir  etadilar.  O’z  maqsadlari-ga 

erishish uchun davlat rahbarlariga suiqasd uyush-tirish, o’g’irlash, tuxmat, odam o’ldirish, 

bosqin-chilik kabi razil illatlardan aslo qaytmaydilar. 

EMOTIVIZM  (ing.  emotive  —  hissiyotni  keltirib  chiqaruvchi,  qo’zg’altiruvchi)  — 

mantiqiy  pozitivizm-ning  g’oyalari  va  metodologiyasi  asosida  vujudga  kelgan  axloqiy 

naz-ya.  Mazkur  naz-yaga  ko’ra,  axlo-qiy  hukmlar,  terminlar  haqiqiy  ham,  yolg’on 

ham  emas,  ular  bilish  mazmunidan  mahrumligi  bois,  ularni  tajriba  yo’li  b-n  tekshirib 

bo’lmaydi.