Jahon siyosiy mafkuralari tarixi tayanch iboralar avangardizm

ISLOM  FUNDAMENTALIZMI        Qur’on va hadislarni o’z manfaatlari yo’lida 

noto’g’ri talqin etuvchi, zamonga mos ijtixodlarni qabul qilmagan ilk islomga noto’g’ri 

tushuncha  bilan  qaytishga  qara-tilgan  o’z  aqidalarini  keng  targ’ib  qiluvchi,  di-niy 

konservativ  ruhdagi  yo’nalishga  nisbatan  ish-latiladigan  (shartli  ibora,  chunki 

fundamentalizm islom aqidalariga zid tushuncha) atama. Aslida, «fuvdamentalizm» so’zi 

20-a.  boshida  amerikalik  protestantlarning  bir  guruhiga  berilgan  nom  bo’lsa-da,  oxirgi 

paytlarda jahon matbuotlarida mutaas-sib islom jangarilarini ham fundamentalistlar deb 

atash odat tusiga kirdi.’ 

KONSERVATIZM (lot. conserv - - saqlab qol-moq) — ijtimoiy hayotning mavjud 

holatini, tar-tib va qoidalarini, eskilikni saqlab qolish va yangilikka, o’zgarishga qarshilik 

qilish.  U  ijtimo-iy  hayotning  barcha  sohalarida  namoyon  bo’lishi  mum-kin.  Siyosiy  K. 

mavjud siyosiy tuzumni o’zgartirmay saqlab qolishga tarafdorlikdir. 

KOSMIZM  (yun.  kosmos  —  tartibli  olam)  —  ko-inot  haqidagi  bshshmlar  va 

insonning dunyo fu-qarosi ekanligi to’g’risidagi qarashlar 

IUDAIZM (yahudiylik) — yahudiylar orasida tar-qalgan din. I. mil.av. 2-ming yishtikda 

SHim.  Arabis-tonda  yashagan  ko’chmanchi  yahudiy  qabilalarining  po-liteistik  e’tiqodlari 

va  marosimlari  asosida  vu-judga  kelgan.  Mil.av.  13-a.da  yahudiylar  Falastinni  bosib 

---

olganlaridan  so’ng,  dexdonchilik  b-n  shug’ul-lanuvchi  mahalliy  xalqparning  diniy 

tasavvurlari yahudiy-lar davlatining shakllanishida asosiy rol o’ynay-digan va dastlabki 

podshohlar  sulolasiga  asos  so-lingan.  Iuda  qabilasining  (shundan  iudaizm  ter-mini 

olingan)  xudosi  Yahvega  sig’inish  oqibatida  butun olamni boshqarishga da’vo qiluvchi 

yagona  davlat  diniga  aylangan.  Monoteistik  tasavvurlar  I.da  faqat  mil.  1-a.ida  to’la 

shakllangan.  I.  ilk  davlat-laridanoq  isroilliklar  «xudo  tomonidan  tanlab  olingan»  xalq, 

degan g’oyani olg’a surdi. 

KOLLEKTIVIZM  --  jamoatchilik  ruxini  o’zida  mujassamlashtirgan  bo’lib,  har  bir 

jamoa  ijtimo-iy  birligi  majmui  zaminida  vujudga  keladi.  Ij-timoiy-siyosiy  hayot  va 

inson  mexdat  faoliyatining  yo’nalishlarida  amal  qiladigan  jamoachilik  aqida-larining 

yakkaxonlik (individuapizm), loqaydlik (befarqlik), xudbinlik (egotsetrizm) holatlari-

dan afzal ekanligini namoyish etadi. Oila, meh-nat jamoalarida, moddiy va ma’naviy 

ishlab  chi-qarish  jarayonlarida  yakka  inson  boshqa  b-n  bir-lashgandagina  mo’ljal 

qilingan maqsad va ko’zlan-gan samaralarga erisha olishi mumkinligi jamoa-chilik ruxi 

shakllanishining  bosh  omilini  tash-kil  etadi,  hayotiy  talab-ehtiyojlar,  axloqiy  qonun-

qoidalar darajasida amal qiladi.