Issn 2181-9580 toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

1-rasm. Xalqaro ta’lim assotsatsiyasi (IEA) tadqiqotining konseptual modeli [7, 
c.35]
1
 
TIMSS-1995 konseptual tadqiqot modeliga va yuqorida keltirilgan modelga qo‘shimcha 
ravishda R.Shavelson tomonidan shakllantirilgan ta’lim tizimlariga tahliliy yondashishni 2- 
rasmda taqdim etiladi (2-rasmga qarang). 
1
TIMSS Monograph No.2. Research Questions and Study Design. General editor, David F. Robitaille.Pacific 
Educational Press, Vancouver, Canada, 1996. 
Ta’limning 
rejalashtirilgan darajasi 
Tizim 
Institutsion tarkib 
Тizimlar tavsifi 
Maktab muhiti, 
maktablar, o‘qituvchilar 
tavsifi 
Maktab 
yoki sinf 
Ta’limni amalga 
oshirish darajasi 
Maktab va sinfda o‘quv 
jarayoni va
o‘qitish 
sharoitlari 
O‘quvchi 
faoliyati 
O‘quvchi 
tavsifi 
O‘quvchilar 
Ta’lim 
yutuqlari 
darajasi 
18

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 
 
2020/2
 
2-rasm. R. Shavelsonning ta’lim tizimlari modeli [7, c.36]
R.Shavelsonning ta’lim tizimini tahlil qilish usuliga muvofiq, uchta blok ko‘rib chiqiladi:
tizimlarga kirish (ta’limga qo‘shimchalar va ta’lim tizimini tavsiflash manbalari tavsifi), 
jarayon (o‘quv jarayoni va qo‘llaniladigan dasturlar, darsliklar, ta’limni tabaqalashtirish v. b.) 
va tizimdan chiqish (o‘qitish natijalari). 
Ushbu tizimli yondashuvdan foydalanib, Shavelson modelida ajratilgan bloklar ta’lim 
tizimlari, maktablar, sinflar va o‘quvchilar tavsifi nuqtayi nazaridan TIMSS tadqiqotlari 
asosida tahlil qilinadi.
O‘qish natijalari rejalashtirilgan, amalga oshirilgan va erishilgan ta’lim darajasi 
doirasida tahlil qilinadi. TIMSSning ma’naviy konseptual modeli 3-rasmda taqdim etilgan. 
Ta’kidlash joizki, TIMSS o‘quv modeli ilgari o‘tkazilgan xalqaro tadqiqotlar tanqidini 
hisobga olgan holda ishlab chiqilgan bo‘lib, ularni o‘quvchilarining o‘quv yutuqlariga muvofiq 
ravishda yetakchi mamlakatlarga yo‘naltirilgan. Shu sababli TIMSS modelida talabalarning 
o‘quv yutuqlarini baholashda yangi yondashuvlarni aks ettirishga harakat qilindi, ya’ni, 
ma’lumotlarni tushuntirishga ko‘proq e’tibor berildi. Ko‘p sonli omillarni o‘rganish zarurati 
tahlil qilingan tizim elementlarining sezilarli darajada o‘sishiga va ta’lim tizimidagi omillar 
o‘zaro ta’sirining ancha murakkab modelini yaratishga olib keldi. Shu ma’noda TIMSS modeli 
o‘quvchilarning o‘quv yutuqlarini baholashda mavjud yondashuvlarni isloh qilishning asosiy 
talablariga javob beradi.