Issn 2181-9580 toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 
 
2020/2
 
yoshdan keyin koxlear implantli qilingan bolani o‘qishga o‘rgatishda analitik-sintetik o‘qish 
metodidan foydalanish kerak. Koxlear implantli bolalar bilan olib boriladigan korreksion 
ishda verbotonal metod nisbatan keng qo‘llanadi. Bu metod Zagreb (Xorvatiya) shahridagi 
SUVAG markazida prof. P.Guberina tomonidan ishlab chiqilgan bo‘lib, eshitishi turli darajada 
yo‘qolgan va eshitish apparatlaridan foydalanadigan bolalar nutqini rivojlantirishda katta 
samara berishi amalda o‘z isbotini topdi. Bu metod, avvalambor, fonetik ritmikada, koxlear 
implantli nutqsiz bolalarda tovushlarni keltirib chiqarish usullarida, tana harakatlari va nutq 
tovushlarining o‘zaro aloqasiga asoslangan nutqning intonatsion-ritmik tomonini 
shakllantirishda, bolada nutqiy muloqotga bo‘lgan motivatsiyani rivojlantirishda katta 
samara beradi. Koxlear implantantli kichik yoshdagi bolalar bilan olib boriladigan 
mashg‘ulotlarning mazmuni quyidagilardan iborat: bolaning eshitish idrokini rivojlantirish; 
lug‘at zaxirasini va grammatik tuzumini shakllantirish; tovushlarni talaffuz qilish ko‘nikmalari 
va og‘zaki nutqni rivojlantirish; o‘qish malakalarini rivojlantirish; eng oddiy matematik 
tasavvurlarni shakllantirish; atrof-olam haqidagi tasavvurlarni, umumiy kognitiv malakalarni 
hosil qilish, diqqatni rivojlantirish; yirik va mayda motorikani rivojlantirish. 
Mashg‘ulotlarning mazmuni, maqsadi, mavzuyi qanday bo‘lishidan qat’i nazar, mutaxassis 
bola bilan ishlashda bir qator umumiy qoidalarga rioya qilishi shart. Birinchidan, 
mutaxassisning nutqi bevosita bolaning o‘ziga qaratilgan bo‘lishi lozim. Ikkinchidan, so‘zlar 
va iboralar tabiiy holda, his-tuyg‘u bilan, artikulyatsiyani bo‘rttirmay turib va tabiiy jonli imo-
ishora bilan talaffuz qilinishi kerak. Uchinchidan, agar bola o‘ziga qaratilgan nutqni 
tushunmasa, nutqda qisqa-qisqa iboralarni qo‘llash hamda ularni har kuni muayyan 
vaziyatlarda 2-3 marta takrorlab turish lozim. Har bir implantantli bola uchun individual ish 
dasturi tuzish lozim. Korreksion-reabilitatsion ish o‘z ichiga bir qancha yo‘nalishni qamrab 
oladi, bola bilan olib boriladigan mashg‘ulotlar strukturasi va maqsadi shunga qarab 
belgilanadi
1
: 
1. Ta’limiy maqsad: bolalarda ta’limiy dastur hajmidagi nazariy bilim va amaliy 
ko‘nikmalar hamda nutqiy muloqot ko‘nikmalarini shakllantirish.
2. Tarbiyaviy maqsad: bolalarni milliy istiqlol ruhida tarbiyalash, ularning shaxsiy va 
axloqiy sifatlarini shakllantirish, ijtimoiy hayotda o‘z o‘rnini topa olishlariga imkon beruvchi 
ko‘nikma va malakalar bilan qurollantirish.
3. Rivojlantiruvchi maqsad: koxlear implantli bolalarda nutqiy va ijodiy faollikni, 
mustaqillik va erkoxlear implantlilikni shakllantirish.
4. Korreksion maqsad: koxlear implantli bolaning birlamchi nuqsoni natijasida yuzaga 
keluvchi ikkilamchi nuqsonni hisobga olib, tabaqalangan holda yondashib, ularning sifatli 
korreksion ta’lim olishlarini ta’minlash. 
Biroq shuni ham yodda tutish lozimki, har bir bola uchun ushbu muammo individual 
ravishda hal etilishi kerak, shuning uchun har bitta bolaga individual dastur tuzish lozim. 
Korreksion-reabilitatsion ish o‘z ichiga bir qancha yo‘nalishni qamrab oladi, bola bilan olib 
boriladigan mashg‘ulotlar strukturasi shunga qarab belgilanadi
2
.
1
Ching T.Y.C., Incerti P., Hill M. Binaural benefits for adults who use hearing aids and coghlear implants in 
opposite ears// Ear Hear. 2012. Vol. 25(6). P. 565-600 
2
Королева И.В. Кохлеарная имплантaция глухих детей и взрослых (електродное протезирование 
слуха). –
СПб.: КАРО, 2009.
147

---