Issn 2181-9580 toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 
 
2020/2
 
Adabiy ta’lim jarayonida zaif eshituvchi bolalar nutqini rivojlantirishning korreksion-
pedagogik tizimining samaradorligini aniqlash bo‘yicha tajriba-sinov ishlarini muayyan 
tartibda va dastur asosida tashkil etilishi ushbu jarayonning samaradorligini ta’minladi. 
Ushbu jarayonida Toshkent shahri Olmazor tumanidagi 106-sonli ixtisoslashtirilgan maktab, 
Andijon shahri Xo‘jaobod tumanidagi ixtisoslashtirilgan maktab, Jizzax viloyati Zarbdor 
tumanidagi 2-sonli zaif eshituvchi bolalar maktab-internatlarining 310 nafar boshlang‘ich 
sinf o‘quvchilari tadqiqot obyekti sifatida tahlil etildi. Adabiy ta’lim jarayonida badiiy matnni 
estetik idrok qilish va mustaqil ijodiy fikr yaratishga o‘rgatish pedagogik tizimi samaradorligi 
ta’limiy tajriba-sinov natijalarini badiiy asarni idrok qilish xususiyatlari, bolalarning 
o‘qilganlar haqida fikrlari o‘ziga xosligi, nutqiy faoliyat motivlarini baholash asosida 
umumlashtirish nutqiy rivojlanish darajalarini aniqlash imkonini berdi. Korreksion-
pedagogik tizimi va ananaviy ta’lim sharoitda o‘qitilgan o‘quvchilar o‘rtasida nutqiy 
rivojlanish darajalar o‘rtasida sezilarli farq aniqlandi. Olingan natijalardan adabiy ta’lim 
jarayonida badiiy matnni estetik idrok qilish va mustaqil ijodiy fikr yaratish darajasi baholash 
mezonining birdan kattaligi va maxsus metodika samaradorligini baholash mezonining 
noldan kattaligini ko‘rsatdi.
Bundan ma’lumki, tajriba guruhidagi o‘zlashtirish nazorat guruhidagi o‘zlashtirishdan 
yuqori ekan. Demak, adabiy ta’lim jarayonida eshitishida nuqsoni bo‘lgan o‘quvchilarning 
adabiy rivojlanganligini aniqlash yuzasidan o‘tkazilgan tajriba-sinov ishlari natijalarini qiyosiy 
o‘rganish maxsus metodikaning samaradorligini ko‘rsatdi. 
Xulosa. Maxsus maktabda adabiy ta’limning an’anaviy tizimi o‘quvchilarni reproduktiv 
faoliyatiga asoslanganligini hisobga olgan xolda, mazkur korreksion-pedagogik tizim 
o‘quvchilarni badiiy matnni estetik idrok qilish va mustaqil ijodiy fikr yaratish hamda ularni 
kitobxon sifatida shakllantirishni ko‘zda tutdi. Korreksion-pedagogik tizimini tatbiq etish 
samaradorligi va adabiy ta’lim jarayonida eshitishida nuqsoni bo‘lgan o‘quvchilarning nutqini 
rivojlantirish ko‘rsatkichlarining ijobiy dinamikasi maxsus maktabning o‘quv jarayonida 
mazkur tizimni keng amalga oshirish imkoniyati va zaruriyati haqida xulosaga kelish imkonini 
berdi.