Қишлоқ ХЎжалиги ишлаб чиқаришини механизациялаштириш

Машинанинг 
тортиш 
қаршилиги унинг иш ва салт 
юришдаги 
ҳамда 
солиштирма 
қаршиликлари каби турларга 
бўлинади. 
Ишчи 
қисмлари 
ишга 
туширилган ҳолатда машинанинг 
харакатланишига қаршилиги ишдаги 
тортиш 
қаршилиги, 
транспорт 
ҳолатидаги қаршилиги эса салт 
юришдаги қаршилиги деб аталади. 
Машинанинг 
солиштирма 
тортиш қаршилиги унинг қамраш 
кенглиги бирлигига тўғри келадиган 
иш қаршилигига айтилади. 
Барча машиналарнинг иш ва 
салт юришдаги қаршилиги кН, 
солиштирма 
тортиш 
қаршилиги
кН/м ларда ўлчанади.
Плугларнинг 
солиштирма 
тортиш 
қаршилиги 
ишдаги 
қаршилигининг ҳайдалма қатлам 
кесими майдонига нисбати билан 
аниқланади 
ва 
кН/
бирликларда ифодаланади. 
Қишлоқ 
хўжалиги 
машинасининг умумий тортиш 
қаршилиги 
қуйидагича 
аниқланади:
1. 
Тиркалма 
қишлоқ 
хўжалиги 
машиналари 
учун
ернинг қиялигини ҳисобга олган 
ҳолдаги 
тортиш 
қаршилиги 
қуйидагича топилади: 

---

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ ИШЛАБ ЧИҚАРИШИНИ МЕХАНИЗАЦИЯЛАШТИРИШ
R
 тм
= K
м
 b
м
±
G
м
𝗂/100
 
Бу ерда: 
b
м
- машинанинг қамраш кенглиги, м; 
K
м
–машинанинг 
солиштирма тортиш қаршилиги, кН/м; 
G
м
- машинанинг оғирлиги, кН;
𝗂 - 
ернинг қиялиги,%.
2. Осма ва ярим осма машиналар учун 
 
R
ос
= K
м
 b
м
±
G
m 
(1+λ)ʄ 𝗂 /100 
Бу ерда: 
λ
- осма машина оғирлигининг тракторга бериладиган қисми, 
пахтачилик машиналари учун
λ
= 0,5...1,0
; 
ʄ-
думаланиш коэффициенти, 
3. Юк ташиш машиналарининг тортиш қаршилиги
R
 юк
= (G
пр 
+
G
юк
) 
n
пр 
K
х
 
Бу ерда
G
пр 
ва
 G
юк
 – 
тиркама ва ундаги юк оғирлиги, кН;
n
пр
– 
агрегатдаги тиркамалар сони
; K
пл
- харакат қаршилиги коэффициенти.
 
4. Плугнинг тортиш қаршилиги 
R
пл
= K
пл 
a 
b
к 
n
к
±
G
пл
𝗂/100 
Бу ерда
K
пл
- плугнинг солиштирма қаршилиги, кН/
; 
a
-ҳайдаш 
чуқурлиги, м; 
b
к
- битта корпуснинг қамраш кенглиги, м; 
n
к
- корпуслар сони;
G
пл
- плугнинг оғирлиги, кН. 
Қишлоқ хўжалиги машинасининг тортиш қаршилиги ва унинг ишчи 
қисмларини тракторнинг қувват олиш валидан харакатга келтиришга 
сарфланадиган қувват йиғиндиси қуйидагича топилади.
=
 + 
 = 
, кВт
 
Бу ерда: 
- машинанинг тортишга қаршилиги, кН;
- 
машинанингтехнологик тезлиги, км/соат;
–
машинанинг ишчи 
қисмларини харакатга келтириш учун сарфланадиган қувват. кВт.
 
26.3. Машинанинг танлаш сифатини баҳолаш 
 
Танланган 
машинани 
баҳолашнинг 
қуйидаги 
кўсатгичлари мавжуд: минимум 
тўғридан-тўғри пул харажатлари 
ҳамда меҳнат ва энергия сарфлари, 
максимум иш унуми; технологик 
ишни бажариш энг кам муддати ва 
ҳакозолар.
Танланган 
машинани
баҳолашда 
кенг 
тарқалган

---

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ ИШЛАБ ЧИҚАРИШИНИ МЕХАНИЗАЦИЯЛАШТИРИШ
кўрсатгич 
бу 
минимум 
пул 
харажатлари ҳисобланади.
Мавжуд ва қабул қилинган 
машинанинг баҳолаш кўрсатгичлари 
қуйидагича аниқланади. 
Меҳнат сарфини камайиши (%) :
∆ =
 
Бу ерда: 
мос ҳолда мавжуд ва янги машинанинг меҳнат сарфи, 
киши соат/ га;
 
Меҳнат унумдорлигини ўсиши (%):
, 
100
Бу ерда:
– мос ҳолда бир механизаторни мавжуд ва янги 
машина билан бир сменада бажарган иши, га / смена. 
Тўғридан-тўғри харажатларни камайиши (%):
, 100
Бу ерда
: 
– мос ҳолда мавжуд ва янги машинанинг тўғридан-тўғри 
харажатлари (механизатор ва ѐрдамчи ишчининг иш ҳақи, машинанинг 
амортизация ва техник хизмат харажатлари, ѐқилғи-мойлаш материаллари 
сарфи), сўм. 
 
Йиллик иқтисодий самара (сўм):
F
Бу ерда
: 
F – ишлов берилган майдон, га. 
Ишчи 
кучи 
кўп 
бўлган 
туманларда 
асосий 
баҳолаш 
кўрсатгичи қилиб меҳнат сарфи, об-
ҳавоси тез ўзгарадиган ѐки ѐзи қисқа 
бўладиган минтақаларда асосий 
кўрсатгич қилиб ишни бажариш 
муддати ва агрегатнинг максимал 
иш 
унумини 
(кенг 
қамровли 
машиналар), экин майдонларини 
ўлчамлари (юзаси, узунлиги) кичик
бўлганда 
машиналар 
ва 
тракторларни қувватидан самарали 
фойдаланиш кўрсатгичларини олиш
мақсадга мувофиқ ҳисобланади.