«informatika va axborot texnologiyalari»

 
10. 
Chiziqli dasturlar tuzish 
 
Chiziqli dastur deganda masalaning algoritmiga mos keluvchi buyruqlar ketma-ketligi 
dasturda uchrash tartibiga mos ravishda bajariladigan dasturlarni tushuniladi. Demak, dasturni 
bajarish boshlanganda, dastlab 1-buyruq, keyin 2-buyruq va x.k. tarzida bajariladi. Bunda 
begin 
va 
end 
larga alohida e‘tibor beriladi. Ular operatorlar qavsi hisoblanadi va amallarni bajarish 
paytida ustunlikka ega bo‗ladi. 
Dasturning bitta satrida bir nechta buyruqlar kelishi mumkin. Bunda ular bir-biridan «;» 
belgisi bilan ajratiladi. 
Paskal tilidagi dastur qo‗yilgan masalaning yechish algoritmidagi buyruqlarni 
kompilyatorga «tushunarli» bo‗lgan ko‗rinishda yuqoridagi umumiy strukturaga muvofiq 
ifodalash natijasida hosil bo‗ladi. 
Masala: Uzunligi L bo‗lgan aylana bilan chegaralangan doira yuzini toping. 
Masalaning yechish g‗oyasi: Ma‘lumki, doiraning yuzi 
S
=
π
R
2
formula bilan hisoblanadi. 
Bu formulani qo‗llash uchun bizga R ning qiymati zarur. Uni aylana uzunligi L dan foydalanib 
topish mumkin, ya‘ni 
R 
= 
L
/(2
π
) . Bu ma‘lumotlarni hisobga olib, masalaning algoritmi va 
dasturini yozamiz. 
algontmi
dasturi
1. 
Boshlansin; 
program yuza;
2. 
Aniqlansin L; 
var L,R,S:real;
3. 
Hisoblansin R
 
= 
L
/(
2
π
); 
begin
4. 
Hisoblansin 
S 
= 
π
R
2
;
readln(L);
5. 
CHiqarilsin S; 
R:=L/(2*Pi);
6. 
Ishni tugatilsin. 
S 
:= 
Pi 
* 
R 
* 
R
;
writeln(‘ S 
= 
’,S:6:2) end.
Ushbu dasturni EHM da bajarish uchun, avval Turbo Paskal muxitini ishga tushiramiz. 
So‗ngra dastur matnini kiritamiz. Bu matnni xatoliklarga tekshiramiz, ya‘ni kompilyasiya 
qilamiz. Buning uchun 
ALT 
+ 
F
9 yoki 
ALT 
+ 
C 
tugmalaridan foydalanamiz. Matnni kiritishda 
yo‗l qo‗yilgan xatoliklar mavjud bo‗lsa, ularni bartaraf etamiz. Xatoliklar qolmagandan so‗ng, 
dasturni bajarishga ko‗rsatma beramiz. Buning uchun 
CTRL 
+ 
F
9 yoki 
ALT 
+ 
R 
tugmalaridan 
foydalanish mumkin. 
Yuqoridagi dasturni 
L 
=100 uchun bajarilsa, ekranda 
S 
= 
795.82 natija paydo bo‗ladi.