Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

U
U
f


1
1
 
 
bu  erda
:  f  -
  mazkur  sug’urta  turiga  mos  keladigan  yuklama  ulushidir.  Faraz  qilaylik, 
yuklama koeffitsienti 15% ga teng bo’lsin, unda brutto-stavka quyidagiga teng bo’ladi: 
835
,
37
15
,
8
16
,
32
15
,
0
1
16
,
32




U
 tiyin 
Yuklamaning miqdori brutto va netto-stavkalarning farqi bilan aniqlanadi: 
 
37,84-32,16=5,68tiyin. 
 
Sug’urta  tashkilotlari  faoliyati  natijalarining  asosiy  ko’rsatkichi  moliyaviy 
turg’unlik  koeffitsienti  hisoblanadi.  Juda  ham  oddiy  qilib  u  ko’rsatkichni  daromadlar 
umumiy summasini (D) xarajatlar umumiy summasiga (R) nisbati bilan aniqlanadi: F = 
D  :  R,  bunda  daromadlar  summasiga  zaxira  fondlaridagi  vositalar  qo’shiladi.  Bu 
ko’rsatkich  daromadlar  va  xarajatlarni  balanslashganligini  yoki  daromadlarni 
xarajatlardan  ustunligini  xarakterlaydi.  Agar  uning  miqdori  birdan  katta  bo’lsa  - 
sug’urtalovchining  holatini  turg’un  deb  hisoblash  mumkin.  Turg’unlikni  ishonchli 
baholash uchun daromadlarni xarajatlardan ustunligini normativi zarurdir. 
Bir  turdagi  risk  guruhlarining  moliyaviy  turg’unligining  umumlashtiruvchi 
ko’rsatkichi 
bulib 
F.V.Konshinning 
turg’unlik 
koeffitsienti hisoblanadi: 
 
 
 
q
N
q
t
Ф
*
1



---

 
192 
bu  erda:  t  -  ehtimollik  koeffitsienti  (ishonch  koeffitsienti);  q  -zararlilikning  o’rtacha 
ko’rsatkichi; N - sug’urta holatlari soni (shartnomalari). 
Koeffitsient qancha kichik bulsa, moliyaviy holat shuncha turg’un bo’ladi. 
Statistikaning  eng  muxim  vazifasi  indekslar  yordamida  sug’urta  operatsiyalarini 
zamonda  o’zgarishini  o’rganish  hisoblanadi,  chunki  bu  hisobot  davridagi  sug’urta 
operatsiyalari ko’rsatkichlarini bazis (o’tgan) davrga nisbatan o’zgarishlarini xarakterlab 
beradi. Taqqoslash bir turdagi ob’ektlar, risk turlari va guruhlari bo’yicha, shuningdek bir 
butun sug’urta tashkilotlari bo’yicha olib boriladi. 
Alohida  e’tibor  turli  omillar  ta’sirida  o’zgarib  turadigan  sug’urta  summalarining  
zararliligi    ko’rsatkichlari    dinamikasiga    qaratiladi.  Statistikaning  vazifasi  zararlilik 
dinamikasiga uni qiziqtiruvchi omillarni ta’sir kuchini aniqlab (ochib) berish hisoblanadi. 
Bir  turdagi  ob’ektlar  bo’yicha  zararlilikning  o’zgarishi  zararlilikning  o’rtacha 
darajasi indekslari yordamida o’rganiladi: 
0
1
q
q
J
q

 
Yuqorida ta’kidlanganidek, zararlilik to’lovlar summasini (W) sug’urta summasiga 
(S) nisbati bilan aniqlanadi: 
q
W
S

 
Bu  nisbatdan  to’lovlar  summasini  topish  mumkin,  ya’ni  u  sug’urta  summasini 
zararlilik  koeffitsientiga ko’paytmasiga  teng:  W  =  q  *  S,  bundan  zararlilikni  boshqacha 
ifodalash mumkin: 
S
q
S
q
*

 
Bu  formula  zararlilikning  o’rtacha  indeksini  hisoblash  uchun  asos  bo’ladi.  Mol-
mulkni  sug’urtalashning  bir  xildagi  turlari  va  ob’ektlari  bo’yicha  o’rtacha  zararlik 
o’rtacha tortqichli miqdor sifatida (tarzida) hisoblanadi: 
q
S q
S



*
 
Bu erda vaznlar bulib sug’urta turlari bo’yicha olingan sug’urta summalari xizmat 
qiladi.  O’rtacha  tortkichlarning  haqiqiy  darajalarini  ilgarigi  davrlarga  taqqoslash  bilan 
zararlilikning  o’rtacha  indeksini  yoki  o’zgaruvchan  tarkibli  zararlilik  indeksini  hosil 
qilamiz: 





0
0
0
1
1
1
: