Ii-qism: elektromagnetizmdan laboratoriya ishlari to’plami

Elektromagnit o’lchov asboblari:
Elektromagnitik sistema asboblari o’zgarmas tok va o‘zgaruvchan tok zanjirlaridan bajariladigan ulchamlar uchun ishlatiladi. Elektromagnit asbobning tuzilishi g`altakning magnit maydoni bilan shu g`altakning magnitlangan temir bo`lagi magnit maydoni o`zaro ta`siriga asoslangan. Temir plastinka g`altak yaqiniga joylashtirilgan. G`altakdan tok o`tkazilsa, plastinka g`altakning ichiga tortilib, strelkani buradi, ichida porshen yuradigan silindr strelkaning tebranishini tinchitadi.
Plastinkaning o`qiga bog`langan prujina buralib, aks ta`sir etuvchi moment hosil qiladi.
Bu asboblarning shkalasidagi bo`limlari bir-biriga teng bo`lmaydi, ularning tuzilishi magnitoelektrik sistemadagi asboblarga nisbatan sodda.
Elektrodinamik o`lchov asboblari:
Elektrodinamik o`lchov asboblari o`zgaruvchan va o`zgarmas tok kuchini, kuchlanishni o`lchashga mo`ljallangan. Ularning ishlash prinsipi quyidagicha:
Bu o’lchov asboblari ikki g’altakdan o’tuvchi toklarning o’zaro ta’sirlariga asoslanib yasaladi. G’altakning biri harakatlanuvchan ikkinchisi esa qo’zg’almas bo’ladi. Qo’zg’almas g’altak ikki bo’lak halqadan iborat. Bular orasida o’q o’tkazilgan bo’lib, uning ichiga harakatlanuvchan g’altak mahkamlangan, strelka va havo ta’sirida strelkani tebranishdan saqlovchi regulyator joylashtirilgan.
Harakatlanuvchi g’altakka tok strelkaning teskari ta’sir qilish maqsadida spiral prujina orqali yuboriladi.
Asbobga kiruvchi tok har ikkala g’altakdan o’tadi, harakatlanuvchi g`altak tok magnit maydonlari ta`sirida buralib harakatga keladi.
Harakatlanuvchi g`altakning magnit maydon kuch chiziqlari yo`nalishi bilan mos tushishiga intiladi. Shunday qilib, ikki g`altakdan tok o`tganda paydo bo`lgan maydonlarning o`zaro ta’siri natijasida harakatlanuvchi g`altak kelayotgan tokka proportsional ravishda buriladi.
Elektrodinamik sistema asboblari juda sezgir bo`lib, mo`ljallangandan ortiq tok tushishiga chidamaydi.
Asboblarning texnik xarakteristikasi
Sezgirligi: asbob ko’rsatgichning yoki burchakli o’zgarishi kattaligining bu o’zgarishiga sabab bo’lgan o’lchanayotgan kattalik o’zgarishiga nisbati asbobning sezgirligi deyiladi.
S=Δn/Δx (1)
Bu yerda S – asbobning sezgirligi, Δn – ko’rsatgichning chiziqli yoki burchakli o’zgarishi, Δx – o’lchanayotgan kattalikning o’zgarishi.
Asbobning sezgirligi teskari bo’lgan kattalik asbobning daraja qiymati deyiladi.
C=1/S (2)
Asbobning daraja qiymati ko’rsatgichni bir bo’limga ko’chirishni o’lchovchi kattalikka teng.
C=Δx/Δn (3)
Masalan, 2,5 A tokni o’lchashda asbob strelkasi 50 bo’limni ko’rsatsa, asbobning tokka sezgirligi:
S=Δn/ΔJ=50/2,5 A bo’lim=20 bo’lim/A
Asbobning shkalasi o’lchanayotgan kattalikni hisoblashga mo’ljallangan. Shkaladagi yozuv ko’pincha o’lchanayotgan kattalikni bildiradi. Ba’zan u shkala boshidan olingan bo’limlar sonini bildiradi. Teng bo’limli chiziqli-tekis shkalada asbobning daraja qiymati quyidagicha aniqlanadi: