del qonuniga ko ‘ra, organizm lam ing tashqi m uhitga moslashishi natijasida
olgan belgilar m ustahkam lanib, ular kelgusi avlodga genlar orqali beriladi.
Tabiiy tanlanish k o ‘p vaqtni o ‘z ichiga olish kerak degan tu sh u n ch alar
mavjud.
Biroq Santa-B arbaris shahridagi Kaliforniya
universiteti olimi D jon
E ndler yuzdan ortiq kuzatishlari bo'yicha tabiiy tanlanish juda qisqa m u d -
dat davrida ham kuzatilishi mum kin ekan.
M asalan, shaxtalar atrofida
o ‘suvchi b a’zi bir o ‘t - o ‘sim liklar tuproqdagi q o ‘rg‘oshinning yuqori ko n -
sentratsiyasiga tolerantligi kuzatilgan (ya’ni shu m uhitda yashashga m oslashi
shi) yoki insonlarda kelgusi avlodga beriladigan m a’lum bird orilarni qabul
qilmaslik xususiyati ham aniqlangan.
Darvin aniqlagan Galapagos orollarida yashovchi
vyuroklar evolyutsiyasi
1—5 mln. yillar davom etgan deb taxmin qilinadi. Evolyutsiyaga olib keluvchi
tabiiy tanlanishdan tashqari yana boshqa xil om illar ham mavjud. Shulardan
bittasi tasodifiy o ‘zgarishlardir. M a’lumki, o'zgaruvchanlik negizida gen va xro-
mosom alar mutatsiyasi yotadi. Kichik populyatsiyalarda muhim o'rinni ana
shu tasodiflar egallaydi. Bir-biri bilan chatishtirishdagi populyatsiyalar katta
bo'lm asa, bir yoki bir necha avlod doirasida genlar chastotasi to ‘satdan
o ‘zgarishi m um kin. Bunday o ‘zgarishlar genlar dreyfi deyiladi. Galapagos
orollaridagi v’yuroklar qachonlardir kuchli shamollar natijasida Janubiy Ameri-
kadan kelib shu yerda yashab qolganlar va ular
shu verga moslashib yangi
turlami hosil qilganlar. Yangi turlarning hosil bo'lishi esa evolyutsiyaga yaqqol
misoldir. Chetverikov, Fisher, Xoldeyn va Raytlar XX asming 30-yillarida
Ch.Darvinning evolyutsion nazariyasi asosida genetika yotadi yoki boshqacha
qilib aytganda, evolyutsiyaning fundamenti genetika hisoblanadi deyiladi.
E v olyu tsiyaning asosini gen va x ro m o so m a la rd a ro ‘y b e ra d ig a n
o'zgarishlar (m utatsiyalar) tashkil etadi. B undan tashqari hozirgi zam o nd a
ko'pchilik olim lar to m o n id a n tan olinadigan evolyutsiyaning 5 ta asosiy
qonuni mavjud.
1. H ar xil davrlarda evolyutsiya turli xil tezlikda o'tadi.
Hozirgi bizning
zam onim izda evolyutsiya tez o'tadi, bunga misol qilib ko'pchilik eski shakl-
larning yo'qolib yangi shakllarning hosil bo'lganligini olish m um kin.
2. Turli xil tipdagi organizm lar evolyutsiyasi turli tezlikda o'tadi. Kift
oyoqlami oladigan bo'lsak, ko'hna jinslarda qazilma holda topilgan kift oyoq-
larining ba’zi bir vakillari 500 mln. yil mobaynida ham mutlaqo o'zgarm agan.
Ular hozirgi kift oyoqlarga o'xshaydi. Ikkinchi misol odam. Keyingi bir necha
yuz ming yil orasida bir necha odam turlari paydo bo'lib, o'lib ketgan.
3. Yangi tu rlar eng yuqori rivojlangan, mutaxassislashgan shakllardan
em as, balki, aksincha, nisbatan oddiy tuzilgan, mutaxassislashmagan shakl
lardan paydo bo'lg an . M asalan, sutem izuvchilar katta m utaxassislashgan
180
dinozavrdan em as, balki kichik mutaxassislashmagan reptiliyalarguruhidan
kelib chiqqan.
4. Evolyutsiya ham m a vaqt ham oddiydan yuksaklik (m urakkab tuzilish-
ga) tom on boraverm aydi. M urakkab shakldan oddiy shaklga aylangan re-
gressiv evolyutsiyalar ham tarixda m a’lum. M asalan, ko'pchilik
parazitlar
ularga nisbatan m urakkab tuzilishga ega bo'lgan erkin yashovchi ajdodlari-
dan kelib chiqqan. Yoki kazuarlarga o'xshash qanotsiz qushlar uchishga
moslashm agan qushlardan kelib chiqqan, ko'pchilik qanotsiz hasharotlar
qanotlilardan, oyoqsiz ilonlar oyoqlari bo'lgan reptiliyalardan
kelib chiqqan
va hokazo.
5.Evolyutsiya ko'pincha populiyatsiyada tabiiy tanlanish va mutatsiya jaray-
onlari natijasida ro‘y berib turadi. Evolyutsiyani tasdiqlovchi hozirgi zam on
tushunchalari to'g'risidagi rna’lum otlar asosan paleolontologiya, bioge-
ografiya, sistem atika, hayvonlar va o'sim liklar
seleksiyasi, m orfologiya,
taqqoslovchi em briologiya, taqqoslovchi biokim yo fanlaridan olingan. Bu
fanlar sohasidagi m a ’lum otlar hali Darvinga q ad a r n o m a’lum edi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
