Хфх лек Хосилбеков

4.9. Ishlab chiqarish binolarinn yoritish 
Kishining tashqi muhit haqida axborot olib turishi, mehnat qilish qobiliyatini va 
salomatligini saqlab turishi uchun yorug’lik asosiy omillardan biri bo’lib xizmat qiladi. Ish 
joyining  yaxshi  yoritilmaganligi  ishlab  chiqarishdagi  jarohatlanishga  sabab  bo’lishi  mumkin, 
asab 
tizimiga salbiy ta’sir etadi, ko’zni charchatadi. Ishlab chiqarish xonalari va ish joylarining 
yoritilganligi  ko’z  toliqishini  kamaytiradi,  nafas  olishni  yaxshilaydi,  jarohat  sabablarini 
yo’qotadi. 
Yoritilish  manbalariga  qarab  tabiiy,  sun’iy  va  aralash  yoritilish  bo’ladi.  Sun’iy  yoritiladigan 
ishlab 
chiqarish xonalarini sanitariya me’yorlariga asosan yoritish talab qilinadi. Ko’pgina binolarda 
aralash  yoritilish  tizimi  qo’llaniladi.  Yorug’lik  kuchi  yorug’lik  oqimining  u  tarqalayotgan 
moddiy 
burchakka  nisbatidan  iborat.  Yorug’lik  kuchi  kandel  (kd)da  o’lchanadi.  Har  qaysi  nuqta 
yuzasining 
yoritilganligi (Ye) lyukslarda aniqlanadi va lyuksmetrlar orqali hisoblanadi. 
Yoritilish manbalariga qarab tabiiy, sun’iy va aralash yoritilish bo’ladi. Sun’iy yoritiladigan 
ishlab chiqarish xonalarini, sanitariya me’yorlariga asosan yoritish talab qilinadi. Xonalarning 
tabiiy 
yoritilganligi yorug’lik koeffitsiyentidan tashqari tabiiy yoritilganlik koeffitsiyenti (E) bilan ham 
baholanadi. 
Deraza oynalarining holati, yorug’likning o’tishiga ta’sir ko’rsatadi. Binoning ichkarisidagi 
devorlarning bo’yalganligi va qurilmalarning ranglari yoritilganlikka ta’sir qiladi. Masalan, oq 
rangga bo’yalgan devordan 80% gacha yorug’lik qaytadi, ko’k rangli devordan esa faqat 11% 
yorug’lik  qaytadi.  Ishlab  chiqarish  xonalarini  tabiiy  yoritilganligini  loyihalash,  tabiiy 
yoritilganlik 
va yorug’lik koeffitsiyentlari yordamida olib boriladi. 
a) b) c) d) e) f) 
4.14-rasm. Yoritgichlar tuzilishi va turlari. a- «Universal»; b- shiftli (potolokli); c-C-131
Ф
M 
lampasi; d-
ПУ
-100; e-
ПУ
-200; f-tub yoritgich. 
Sun’iy yoritish uchun cho’lg’amli (4.14-rasm a,c,d,e,f) va lyuminessentli (4.14-rasm , b) 
yoritgichlardan foydalaniladi. Turli xildagi ishlab chiqarish sharoitlari va binolar uchun maxsus 
elektr  yoritgichlar  va  armaturalar  qo’llaniladi.  Portlash  xavfi  bo’lgan  va  gazlari  mavjud 
bo’lgan 
xonalar 
uchun 
maxsus 
xavfsizlantirilgan 
yoritgichlar 
qo’llaniladi 
(v,g,d).  Bunday 
yoritgichlarning 
usti berkitilgan bo’ladi. Sun’iy yoritgichlar o’z vazifasiga ko’ra ish, halokat va maxsus 
yoritgichlarga  bo’linadi.  Ishlab  chiqarish  bo’linmasiga  va  ishlarning  turiga  qarab,  asosiy, 
umumiy 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

hamda aralash yoritgichlar qo’llaniladi. 
Tabiiy yoritilganlik koeffitsiyentini aniqlash (TYoK) xona ichidagi nuqtaning E
i 
xuddi shu 
gorizontal tekislikda joylashgan butun osmonning tarqoq nuri bilan yoritilgan E
m 
tashqaridagi 
58 
nuqtaning shu paytdagi yoritilganligiga nisbatan foiz hisobida olingan yoritilganlikdir. 
Bir tomonlama yoritilganda xonaninig eng uzoq nuqtasi uchun TYoK ning minimal qiymati 
me’yorlanadi.  Turar  joy  va  jamoat  binolarida  polning  yoki  poldan  0,8  m  balandlikdagi 
gorizontal 
yuzaning  yoritilishi  aniqlanadi.  Shu  bilan  bir  vaqtda  havo  ochiq  bo’lganda  tarqoq  yorug’lik 
bilan 
yoritilishi o’lchanadi. 
*100% 
т
 
и
 
E 
E 
e • 
Natijalari esa yuqorida keltirib o’tilgan formula bo’yicha hisoblab chiqariladi. Yuqoridan va 
aralash yoritiladigan binolarda TYoQ ning o’rtacha qiymati me’yorlanadi. Buning uchun 
tekshirilayotgan xonada bir-biridan teng uzoqlikda joylashgan beshta nuqtaning yorug’ligi 
aniqlanadi.  Shu  bilan  bir  vaqtda  havo  ochiq  bo’lganda  tarqoq  yorug’lik  bilan  yoritilish 
o’lchanadi. 
Keyin  har  bir  nuqta  uchun  TYoK  hisoblab  chiqariladi.  TYoK  ning  o’rtacha  qiymati  (E 
o’rta
) 
quyidagi 
formula bo’yicha hisoblab chiqariladi: 
1 
..... 
2 
2 3 
1 

 

 

 

 
• 
n 
E E E 
E 
E 
n 
урта
 
Bunda: 
E
1
, E
2
,E
3
.E
n 
- har xil nuqtalardagi TYoQ qiymati; 
n - TYoK ning hisoblab chiqarilgan qiymat miqdori. 
Yoritilganlik asosan yorug’lik koeffitsiyenti (A) orqali xarakterlanadi, bu koeffitsiyent, 
masalan derazaning andozaiga qarab xonaning ichiga yorug’likning kirishini xarakterlaydi. 
Maxsus yorug’lik turiga nurlantirish maqsadida ishlatiladigan yorug’lik kiradi. Bu yorug’lik 
eritem 
nurlanishi deyilib, ishchilarni maxsus xona - fotariylarda yoki labirint koridorlaridan 
o’tkazilib ultrabinafsha nurlar bilan nurlantiriladi. 
Nurlanishning yana bir turi bo’lgan