Elеktrolit eritmalari nazariyasi va massalar ta'siriy

Kimyoviy analiz tekshiriladigan namuna bilan maxsus tanlan­gan va tayyorlangan reaktivlar orasidagi kimyoviy reaksiya nati­jasida ro‘y beruvchi hodisalarni va hosil bo‘luvchi moddalar xos­sasini kuzatishga asoslangan.

Fizik-kimyoviy va fizik-texnik asbobiy (instrumental) usullar namunaning fizikaviy xossalarini (elektronlar potensiali, tok kuchi, spektrlarning yutilishi, sochilishi, chiqarilishi va boshqalar­ni) alohida asboblar yordamida o‘lchashga asoslangan.


1.3. Hajmiy analizning mohiyati

Hajmiy, ya’ni titrimetrik analizda reaksiyaga kirishayotgan moddalarning aniq hajmi o‘lchanadi va ulardan birining ma’lum konsentratsiyasi asosida ikkinchisining noma’lum konsentratsiya­si aniqlanadi. Konsentratsiyasi ma’lum bo‘lgan va uning yordamida boshqa eritmadagi moddaning konsentratsiyasi aniqlanadi­gan eritma titrlangan yoki standart ishchi eritma deb ataladi.

1 ml eritmadagi erigan moddaning grammlar soni, odatda, titr deb ataladi. Masalan, H2SO4 ning titri 0,0049 g/ml ga teng deyilsa, bu sulfat kislota shu eritmasining har bir millilitrida 0,0049 g H2SO4 bo‘lishini ko‘rsatadi. Titr T harfi bilan belgilanadi:

Titrimetrik analiz bajarilish ji­hatidan gravimetrik analizga nis­batan birmuncha afzallikka ega. Masalan, hajmiy analizda reaksi­ya mahsulotini ko‘p vaqt oladi­gan tarozida tortish o‘rniga reak­tivning aniq konsentratsiyali standart ishchi eritmasi yoki titr­langan eritmasi bilan reaksiyaga sarflangan hajmi aniq o‘lchanadi. Ammo titrimetrik analizdagi natijalarning aniqligi gravimetrik analizdagiga qaraganda birmuncha kam bo‘ladi. Har qanday titrimetrik analitik reaksiyani olib borishda titrlangan eritmani byuretkadan (11–13-rasmlar) kolbadagi hajmi aniq o‘lchangan tekshiriladigan eritmaga oz-ozdan tomchilab qo‘shiladi. Bu ja­rayon titrlash deyiladi. Buni biroz tajribaga ega bo‘lgan kishi bir necha minutda bajaradi.

Titrlash jarayonida reaksiyaga kirishayotgan moddalarning miqdorlari aralashmada ekvivalentiga tenglashganini ko‘rsatuvchi ekvivalentlik nuqtasi kuzatiladi. Shu nuqqada sarflangan standart ishchi eritmaning hajmi belgilanadi va titrlash to‘xtatiladi.

12-rasm. Pipetkalar va pipet­kalar qo‘yiladigan shtativ.73

Titrimetrik analizda ekvivalentlik nuqtasini aniq qayd qilish zarur. Ekvivalentlik nuqtasini bel­gilashga imkon beradigan moddalar indikatorlar, rangli reaktivlar bo‘lib, ular reaksiya jarayonida o‘z rangini o‘zgartiradi. Odatda, rangli yoki loyqa erit­malarni indikatorlar bilan titrlab bo‘lmaydi, chunki bunda indikator rangining o‘zgarishini bilish qiyin bo‘ladi. Bunday hollarda ekvivalentlik nuqtasini belgilash uchun titr­lashda eritmaning ba’zi fizik xossalari (elektrod potensiali, elektr o‘tkazuvchanligi va b.) o‘zgarishi­dan foydalaniladi.