Ekonometrika asoslari

^xi = ; = (9-2.4)

2-p₁ l-p₂

ko'rinishni oladi.

Shunday qilib, har bir tovarga sarf-xarajat iste'molchi umumiy daromadining yarmini tashkil etadi va har bir tovarning zaruriy miqdorini topish uchun shu tovarga sarflanadigan mablag'ni uning narxiga bo'lish lozim.

9.2.3. Tovarlar bir-birining o'rnini bosishi. Kompensatsiya samaralari

/

Agar talab funktsiyasi x_i = ko'rinishda bo'lsa, u holda /-nchi tovarga

ⁿPi

talab ixtiyoriy y'-nchi tovar narxiga bog'liq emas. Umuman olganda, narxlarning kesishuvchi talab funktsiyalari tovarlarning bir-birining o'rnini bosish va bir-birini to'ldirish kabi xossalarini tavsiflaydi. Agar /-nchi tovarning narxi oshib, unga talab kamayganda y-nchi tovarga talab oshsa, bu tovarlar bir-birining o'rnini bosadi. Aksincha, agar j- nchi tovarga talab ham kamaysa, ular bir-birini to'ldiradi.

Ta'kidlash joizki, haqiqatdagi bir-birining o'rnini bosish /-nchi tovarning narxi o'sganda farovonlikning umumiy pasayishi tufayli buzilishi mumkin: iste'molda /-nchi tovar /-nchi tovarning o'rnini bosishi mumkin, lekin unga talab oshmasligi mumkin, chunki iste'molchining umumiy farovonligi pasaygan. Bu buzilishni yo'qotish uchun narxning kompensatsiyalangan o'zgarishi, ya'ni iste'molchiga farovonligining awalgi darajasini ushlab turishga imkon beruvchi daromadining oshishini taqozo qiluvchi o'zgarishi tushunchasidan foydalaniladi.

Kompensatsiya samaralarini formal ravishda tahlil qilish uchun ikkita masalani ko'rib chiqaylik.

Avval (9.2.1) - (9.2.3) masalani tovarlarning p_x — 10, p₂ = 2 narxlari va

iste'molchining 1 = 60 daromadi bilan echamiz. U holda (9.2.4) formulaga

asosan, x = ^ _ 3 _x _ = 15 va и(х_л, x,) = 45 bo'ladi. ¹ 2-10 ² 2-2

Endi p₂ 2 pul birligidan 7 pul birligiga o'zgarsin. Kompensatsiyaning

zaruriy miqdori qanday? Iste'molchiga awalgi optimal to'plamni xarid qilish

uchun qo'shimcha (7-2)-15 = 75 pul birligi zarur. Biroq iste'molning awalgi

tarkibi yangi narxlarda optimal bo'lmaydi, chunki bu holda

60 + 75 60 + 75 ₍ ч г* _K „ x, = = 6,75, = » 9,64 va м х, x₂) « 65 bo ladi.

¹ 2-10 ² 2-7

Iste'molchining farovonligini awalgi darajasini ushlab turishi uchun unga qo'shimcha M pul birligi berilsin. U holda yangi narxlarda uning birinchi va

ikkinchi tovarga bo'lgan talabi mos ravishda v = ⁺ ^ va _x = ^⁺ ^ ga

2-10 ² 2-7

teng bo'ladi. x • л"₂ maqsad funktsiyasi M) ^ teng bo'lib, bu ifoda

10-7-4

boshlang'ich u(x_l, x₂) = 45 qiymatga teng bo'lishi kerak. Bu yerdan M « 52,25 kelib chiqadi, bu esa 75 dan ancha kam.

9.3. Ishlab chiqarish modellari

9.3.1. Ishlab chiqarish funktsiyasi haqida tushuncha

Har qanday iqtisodiy ishlab chiqarish jarayonini hamda butun xalq xo'jaligi, moddiy ishlab chiqarish sohasi, iqtisodiy hudud, ishlab chiqarish birlashmasi yoki alohida korxona bo'lishidan qat'iy nazar har qanday ishlab chiqarish birligining ishlab chiqarish texnologiyasini modellashtirish moddiy ishlab chiqarish qonuniyatlari, taqsimoti va iste'mol asosida amalga oshiriladi. Bu maqsadga erishishda ishlab chiqarish funktsiyalari muhim rol o'ynaydi.

Ishlab chiqarish funktsiyasi ishlab chiqarish faoliyati natijalarining ularni taqozo etgan ko'rsatkich-omillarga bog'Hqligining iqtisodiy-matematik ifodasidir. Iqtisodiy sharoitlarda ishlab chiqarish jarayoni natijasi ko'p sonli turli, ya'ni iqtisodiy, ijtimoiy, texnik, tabiiy omillarning ta'siri bilan aniqlanadi. Bu omillarning hammasini ham ishlab chiqarish funktsiyasida hisobga olish mumkin emas, chunki omillarning ba'zilari miqdoriy jihatdan ifodalanmaydi, boshqalarining ta'siri esa amalda juda kichik. Shuning uchun ishlab chiqarish funktsiyasi o'rganilayotgan ko'rsatkichga hal qiluvchi ta'sir ko'rsatadigan omillarni o'z ichiga oladi.

Ishlab chiqarish funktsiyasi deb erkli о' zgaruvchilari

sarflanadigan yoki foydalaniladigan resurslar (ishlab chiqarish omillari) hajmlarining qiymatlarini qabul qiladigan (o'zgaruvchilar soni n resurslar soniga teng), funktsiyaning qiymati esa ishlab chiqarish hajmlari kattaligini anglatadigan

У = f{X, a) = f(x_x, ...,x_n,a)

funktsiyaga aytiladi. Bu yerda a — ishlab chiqarish funktsiyasi (IChF) parametrlarining vektori.