Диссертация мавзусининг асосланиши ва унинг долзарблиги

Мавзу: БОЖХОНА ХИЗМАТИ ХОДИМЛАРИ МЕҲНАТИ ВА УНГА ҲАҚ ТЎЛАШ ҲИСОБИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ


Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Жaҳoн ҳамжамиятида бугунги кунда инсонлар ижтимоий яшаш сифатини белгилашда аҳоли жон бошига тўғри келадиган даромад энг муҳим омил ҳисобланади. Ривожланган мамлакатларда меҳнатга ҳақ тўлашнинг минимал нормаларни тўғри белгилаш энг долзарб масала бўлиб келмоқда. «Picodi» – халқаро
e-тижорат платформасининг маълумотларга кўра, «Жаҳонда 2020 йил
1-чорагида ойлик иш ҳақининг энг кам миқдори ривожланган мамлакатларда, жумладан: Люксембургда – 1989 АҚШ доллар ва Австралияда – 1923 АҚШ долларини ташкил қилган. МДҲ мамлакатларида эса бу кўрсаткич деярли ўн баробар кам бўлиб, Россияда – 166, Озарбайжонда – 140, Қозоғистонда
98 ҳамда Ўзбекистонда меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдори
– 66,5 АҚШ долларни ташкил этмоқда»¹. Халқаро амалиётда божхона хизмати ходимлари меҳнатига ҳақ тўлашнинг турли даражада белгиланиши, ҳисобда ва ҳисоботда акс эттириши, ички назоратини юритиши бир қатор
иқтисодий-ижтимоий ҳуқуқий ҳужжатлар асосида олиб борилади. Божхона хизмати ходимларининг иш вақти, вазифаларнинг турли даражадалиги, ҳамда, ноанъанавий хусусиятларидан келиб чиқиб, меҳнатга ҳақ тўлашнинг ҳисобини халқаро стандартлар ва хорижий тажриба асосида юритиш заруратини келтириб чиқармоқда, ҳамда глобаллашув шароитида мазкур муаммонинг долзарблигини белгилаб бермоқда.
Жаҳон божхона тизимида божхона хизмати ходимлари меҳнатини тўғри ташкил этишнинг ўзига хос хусусиятлари, иш ҳақларини белгилаш ва рағбатлантириш, ички назоратни ташкил этишга қаратилган кўплаб илмий тадқиқотлар олиб борилмоқда. Ушбу тадқиқотларда божхона хизмати ходимлари меҳнатига ҳақ тўлаш ҳисоби маълумотларини тўғри ва аниқ шакллантириш асосида маблағларни иқтисод қилиш, қўшимча имкониятларни шакллантириш масалалари атрофлича ўрганилган. Бироқ, божхона тизимида божхона хизмати ходимлари меҳнатига ҳақ тўлаш учун давлат бюджетидан ажратилаётган маблағлардан самарали фойдаланиш ва харажатларни оптималлаштириш, ходимлар хизмат фаолияти самарадорлигини баҳолашнинг ривожланган давлатлар тажрибалари асосида янги мезонларини яратиш масалалари алоҳида илмий тадқиқот объекти сифатида ўрганилмаган.
Шу боис, божхона хизмати ходимлари меҳнати ва унга ҳақ тўлаш ҳисоби ҳамда ички аудитини халқаро стандартлар асосида такомиллаштириш борасида илмий тадқиқотлар олиб бориш заруриятини оширмоқда.
Ўзбекистонда аҳоли реал даромадларини ошириш, улар меҳнатига муносиб ҳақ тўлаш тизимини шакллантириш, солиқ ва бошқа тўловларни энг кам иш ҳақи миқдори билан боғлашга барҳам бериш бугунги куннинг долзарб масаласи бўлиб қолмоқда. Аҳоли даромадлари таркибида иш ҳақи асосий улушни эгаллагани боис, бюджет ташкилотларида ҳам унинг ўсишини таъминлаш алоҳида аҳамиятга эга. Бу эса, божхона хизмати ходимлари хизмат фаолиятининг ўзига хос хусусиятларини инобатгага олган ҳолда меҳнатга ҳақ тўлаш ҳисобини қонун ҳужжатлари талабларига мос ҳолда шакллантириш, ҳамда меҳнатга ҳақ тўлаш учун давлат бюджетидан ажратилаётган молиявий маблағлардан самарали ва мақсадли фойдаланишда ички назоратни доимий такомиллаштириш заруриятини тақозо этмоқда.