Buxoro davlat universiteti «O’zbekiston tabiiy geografiyasi» fani bo’yicha ma’ruza matni



Download 1,51 Mb.
bet129/144
Sana12.01.2022
Hajmi1,51 Mb.
#336771
1   ...   125   126   127   128   129   130   131   132   ...   144
Bog'liq
Buxoro davlat universiteti «O’zbekiston tabiiy geografiyasi» fan (1)

HISOR - ZARAFSHON OKRUGI

Okrug respublikamizning janubiy qismidagi Hisor va Zarafshon tizmalarining g`arbiy va janubi-g`arbiy qismini o`z ichiga olib shimolda Zarafshon, sharqda Surxondaryo, janubda Amudaryo va g`arbda Qashqadaryo okruglari bilan o`ralgan. Bu okrug Tyanshan va Pomir oralig`ida joylashgan.

Tog`lar gersen tog` hosil bo`lish bosqichida ko`tarilgan, keyinchalik pasayib alp burmalanishida qayta ko`tarilgan.

Chaqilkalon tog`i TaxtaQoracha dovonida (1630m balandligi) tugaydi. Shu yerdan g`arbga qarab Qoratepa tog`i davom etadi. Bu tog` intruziv jinslardan tuzilgan bo`lib, eng baland joyi Kamkuton cho`qqisi (2195m). Qoratepa tog`lari Kattako`rg’on shahri janubida yana balandlashib Zirabuloq tog`ini hosil qiladi,u g`arbga tomon 100 km cho`zilgan, uning eng baland joyi sharqiy qismida bo`lib Zindontog` cho`qqisi balandligi 1116 m dir.

Zirabuloq tog`i g`arbda Qarnob yo`lagi orqali Ziyovuddin togidan ajralib turadi. Bu tog`ni eng baland qismi Navoiy shahridansharqdagi Dartko`l(914m) cho`qqisidir. Har ikkala tog` ham shimolida Zarafshon, janubda Qashqadaryo vodiysiga tutashib ketadi.

Hisorni Mura (3799m) dovonidan g`arbda bo`lgan qismi O`zbekistonga qaraydi. Hisor tizmasi 68gr. shk. u. dan Qishtut daryosining (To`polon daryoning irmog`i) yuqori oqimi orqali ikkiga ajraladi.

1) Janubi-g`arbga yo`nalgan Qishtut hamda Qoratog` daryolar orasidagi suv ayirg’ich hisoblanadigan Machitli tog`i. Bu tog`ning faqat g`arbiy qismi shu okrug doirasida, eng baland joyi 3476m.

Shimolga va shimoli-g`arbga tomon chegara bo`ylab yo`nalgan qismi Hazrati Sulton tog`i Hisor tizmasining bevosita davomidir. Hazrati Sulton tog`i to Oqsuv daryo vodiysining yuqori oqimigacha davom etib, so`ngra Sumsar va Shertog` tog`lari orqali Zarafshon tizmasi bilan tutashadi. Butun okrugning hamda O`zbekistonning eng baland nuqtasi - Mustaqillik cho`qqisi (4643 m) shu massivdan boshlanadigan Dixondaryo (To`polon daryoning chap irmog`i) bilan Bodomiston (Qoratog` daryosining o`ng irmog`i) daryolarning yuqori oqimidadir. Hisor tizmasidan janubi - g`arbga qarab, bir biroviga parallel qator tarmoqlar ajralib chiqadi. Bu tarmoqlar Qashqadaryo bilan Surxondaryo orasida suvayirg`ich hisoblanadi. Ularning kattasi Chaqchar, Boysun, Osmontarosh, Beshnov tog`laridir. Bular ichida eng kattasi Chaqchar tizmasidir. (Xuroson cho`qqisi 3744 m).

Chaqchar tog`idan janubi-g`arbga Osmontarosh (3700 m) tog`i ajraladi. Bu ikki tog` tutashgan yerda Seversov (bo`yi 2,3 km, eni 550 m, maydoni 1,38 km. kv) va Botirboy (bo`yi 2,2km, maydoni 1,3 km. kv) muzliklari bor. Osmontarosh tog`ining janubida Beshnov tog`i bo`lib, ularni Tanxoz daryosi ajratib turadi. Chakchar tog`ining janubi-g`arbida Eshakmaydon, Toydala, Xontaxta, Maydanon kabi tarmoqlar ajralib chiqadi.

Chaqchar tog`i sharqida Boysun tog`i joylashgan. U shimoli-sharqda Qushtang (3273 m), o`rta qismida Ketmonchopti (3168 m) va janubida esa Suvsiztog` deb ataladi. Boysun tog`ining janubida Ko`hitang tog`i bor, bu tog`da uzunligi 4 km keladigan g`or bor. Boysun tog`i sharqida unga parallel holda Surxontog` (3722 m) joylashgan. Bu tog`ni janubida shimoli-sharqdan janubi-g`arbga yo`nalgan Kelif - Sherobod (1126 m), shu yo`nalishda Sherobod-Sariqamish past tog`lari (1216 m) joylashgan. Ular orasidan Sherobod daryosi oqib o`tadi. Janubi-g`arbdan shimoli-sharqqa qarab Gazlafon, Beshkiz, Qorabundadir, Takasakradi, Yetimkalos tog`lari joylashgan.



IQLIMI- yanvar o`rtacha harorati tog`larning pastki qismida -0,5 -2C, 2500-3000 m balandlikda -6-10 C, iyul o`rtacha harora- ti 24 +29C. Baland tog`larda 12+17 C Yog`in miqdori 200-400 mm. dan 1000 mm gacha. Yillik yog`inning 45-50 % i bahorda, 34-40 %i qishda, 8-10 % kuzda va 2-3 % i yozda yog`adi. Qor qoplamining qalinligi 80-90 sm. Sovuqsiz davr tog` quyi qismida 200 –220 kun, yuqorisida 100-110 kun davom etadi.

Okrugdagi daryolar Qashqadaryo, Surxondaryo va Sherobod havzalariga kiradi. Surxondaryo havzasiga quyadigan asosiy daryolar To`polon (124km), Sangardak (114 km), Xo`jaipoq (97 km). Okrugdan boshlanuvchi Jinnidaryo (57 km), Oqsuv (115km), Tanxozdaryo (104 km), Yakkabog`daryo (108 km) va Guzordaryo (86 km) kabi daryolar Qashqadaryo havzasiga kiradi. Chaqilkalon va Qoratepa tog`larining shimoli yonbag`ridan 70 ga yaqin soylar boshlanadi. Eng muhimlari Burgutsoy, Omonqo`tonsoy, Ohaklisoy, Sazagansoy, Oqsoy va boshqalar.

Okrugning tuproqlari 800 m gacha oddiy yoki tipik bo`z to`proqlar bo`lib, unda bug`doyiq, qo`ng`irbosh tarqalgan. 800-1500 m balandliklarda to`q bo`z tuproqlar tarqalgan, bundan yuqorida tog` o`rmon-jigarrang va qo`ng`ir tuproq tipi tarqalgan.

1500-2500 m balandliklardan tog` o`rmon - dasht mintaqasi boshlanib, zarang, yongoq, archa, bodom, katrangi butalardan pista , do`lona, inburun, chiya o`sadi.

Okrugning 2500-3000 (3500)m balandliklarida subalp mintaqasi boshlanadi. 3000-3500 m. da alp mintaqasi bo`lib, qo`ng`ir tog`-o`tloq, torfli, tog`- o`tloq tuproqlar tarqalgan. Baland tog`larda nival mintaqa joylashgan. Okrugda Hisor va Kitob Qo`riqxonalari mavjud. Hisor qo`riqxonasida baland tog` landshafti (archa, zira, na'matak, itburun, zirk kabi o`simliklar bilan birga ayiq, qor qoploni, silovsin, tog` takasi va boshqalar) himoya qilinadi. Kitob paleontologik-stratigrafik qo`riqxonasida ochilib qolgan tog` jinslari qo`riqlanadi.

Hisor Zarafshon okrugi 2ta tabiiy geografik rayonga bo`linadi.

1. Zarafshon tabiiy geografik rayonni bo`lib,6 ta landshaft ajratiladi.

2. Hisor tabiiy geografik rayoni, bu ham o`z navbatida 6ta landshaftga ajratiladi.

MA’RUZA № 9(18-ma’ruza)


Download 1,51 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   125   126   127   128   129   130   131   132   ...   144




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish