Bozor muvozanati maksimal va minimal narxlar


-rasm. Muvozanat narx Pe va muvozanat ishlab chiqarish Qe



Download 0,55 Mb.
bet7/7
Sana31.12.2021
Hajmi0,55 Mb.
#212909
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
1Bozorni davlat tomonidan tartibga solinishi maksimal va minimal narxlar

1-rasm. Muvozanat narx Pe va muvozanat ishlab chiqarish Qe.

1-rasmdan ko‘rinib turibdiki, bozor muvozanati yagona. Talab va taklif



chizig‘iqlari yagona muvozanat E nuqtada kesishadi. Pe va nuqta E ning koordinatlari hisoblanadi.

Qe nuqtalar, muvozanat

Bozordagi talab va taklifning o‘zgarishi, bozor muvozanatini o‘zgarishiga olib keladi. Masalan, bozordagi talab oshsa, (talab chizig‘i o‘ngga siljiganda) muvozanat



narx

Pe va muvozanat tovar hajmi Qe

o‘sadi. Agar bozor talabi kamaysa (talab




S
chizig‘i chapga siljisa), va lar ham kamayadi. Bozor taklifi oshsa (taklif chizig‘i

o‘ngga siljisa), muvozanat narx

Pe kamayadi, muvozanat tovar hajmi Q

o‘sadi.


Agar bozor taklifi kamaysa (taklif chizig‘i S chapga siljisa), muvozanat narx Pe

o‘sadi, muvozanat tovar hajmi QS kamayadi (3.12, 3.13-rasmlar).




P P



P

P
0 1

e e

Pe Pe


P

P
1 0

e e



Q


Q

Q

e

e
1 Qe 0

Q


Q

Q

e

e
1 Qe 0
  1. rasm. Talab chizig‘ining 3-rasm.Taklif chizig‘ining siljishi. siljishi.

Agar taklif va talab chiziqlari bir vaqtning o‘zida siljishsa, muvozanat narx Pe

va muvozanat miqdor Qe larning o‘zgarishi har xil bo‘lishi mumkin.
Yuqorida keltirilgan bozor modeli statik bo‘lib, u ma'lum vaqt oralig‘ini oladi (masalan, u bir oyga, bir yilga teng bo‘lishi mumkin). Bunday bozor modelida o‘zgaruvchilar vaqtga bog‘liq emas.
Modelda talab, taklif va narxlarning bog‘liqliklarini vaqt o‘zgarishi bilan bog‘lasak, model dinamik modelga aylanadi. Faraz qilaylik, ma'lum vaqt oralig‘ida


(masalan, bu oraliq bir oy bo‘lsin) bir birlik tovarning bozor narxi

P(t)

bo‘lsin (ya'ni,



tovar narxi bir oy ichida o‘zgarmaydi). Tovarning bozor narxi muvozanat narxga teng bo‘lishi ham, teng bo‘lmasligi ham mumkin.


Agar biz T vaqt oralig‘ini qarasak, u holda

t  1,2,...,T

qiymatlarni qabul qiladi.



P(1), P(2),..., P(T )

- narx trayektoriyasini yoki dinamik model trayektoriyasini beradi.


Bitta mahsulot uchun bozorning dinamik modelini qaraymiz.


Modelda talab chizig‘ini D va taklif chizig‘i S vaqt o‘zgarishi bilan o‘zgarmaydi deb

faraz qilaylik. Talab funksiyasi QD t  va taklif funksiyasi QS t  narx P(t) ga bog‘liq.



Bu yerda

P(t)

t - oraliqdagi narx,

P(t 1)

- oldingi P

(t 1) - oraliqdagi narx. Talab


funksiyasi:

0
QD t  a


  • a1

P(t)


bu yerda a0 , a1 - o‘zgarmas parametrlar.


Taklif funksiyasi:


0
QS t  b

b1 P(t 1)


bu yerda b0 ,b1 - o‘zgarmas parametrlar.


Muvozanat narx quyidagi qaytariladigan bosqichlar bo‘yicha aniqlanadi:


  1. Talab va taklif chiziqlari grafigi chiziladi (gorizontal o‘q bo‘yicha narx P

qo‘yiladi, vertikal o‘q bo‘yicha taklif va talab qilingan mahsulot miqdori Q);


  1. Boshlang‘ich vaqt oralig‘i

t 1 bo‘yicha taklif miqdori

QS (t)

, boshlang‘ich narx



P(1) ga ko‘ra aniqlanadi, (boshlang‘ich narx P(1)

beriladi;

) oldindan sotuvchi tomonidan



  1. t  2 oraliq uchun narx

P(2)

muvozanatlik shartidan aniqlanadi.




QD (2)  QS (2)
a0 a1 P(2)  b0 b1 P(1)


Narx

P(1)

ma'lum bo‘lgani uchun, yuqoridagi tenglikdan



P(2)

aniqlanadi;



t  2

uchun


P(2)

aniqlanganidan keyin yuqoridagi ikkinchi va uchinchi bosqichlar



takrorlanib,

P(3)

aniqlanadi va hokazo. Hisob-kitoblarning to‘xtash sharti



P(t)  P(t 1)

bo‘lib, bu shart barjarilsa, muvozanat narx



Pe P(t)  P(t 1).

ko‘rinishida aniqlanadi.
Taqribiy baholash: Agar mumkin.

lim P(t)  P(t 1) 

p
bo‘lsa,
P(t)  Pe

deb qarash



Misol. Quyidagi talab funksiyasi berilgan bo‘lsin:
QD (t)  4110  P(t)
Taklif funksiyasi:
QS (t)  2  3 P(t 1)


t  2

uchun boshlang‘ich narx



P(1)  5

bo‘lsin va bu narxda taklif miqdorini



aniqlaymiz:
QS (2)  2  35  17.
Muvozanatlik shartiga ko‘ra P(2) ni aniqlaymiz.

QD (2)  QS (2) dan

4110 P(2)  17 ,

P(2)  24  2.4

10

Endi t  3 hol uchun taklif miqdorini aniqlaymiz:
QS (3)  2  3 P(2)  2  3 2.4  9.2
Muvozanatlik shartidan P(3) ni aniqlaymiz:


QS (3)  QD (3)

yoki


4110 P(3)  9.2

P(3)  3.18


t  4 uchun taklif miqdori aniqlanadi;
QS (4)  2  33.18  11.54
Muvozanatlik shartidan P(4) ni aniqlaymiz.
4110 P(4)  11.54 , P(4)  2.946 .


Keyingi hisob-kitoblarda
P(5)  3.0162

va P(6)  2.9954 ,



P(6)  P(5)  0.0208 .


Agar aniqlik darajasini

0,1

deb olsak,



0,0208  0,1

bo‘lgani uchun muvozanat



narx sifatida biz

0,1 aniqlik bilan

P(6)  2,9954

ni qabul qilishimiz mumkin.


Muvozanat narxni to‘g‘ridan-to‘g‘ri muvozanatlik sharti bo‘yicha aniqlash ham mumkin:


P(t)  P(t 1)  P deb


QD (t)  QS (t)

yoki


4110 P  2  3 P ,

P 39  3 .

13

Muvozanat narx Pe  3 ga teng, muvozanat tovar miqdori

e
Q QD QS  11.


Umuman olganda bozorning dinamik modelida bozor narxi o‘zgarishi uch xil variantga olib kelishi mumkin:

P(t)

ning



  1. Vaqt o‘tishi bilan bozor narxi boradi;

P(t)

ning muvozanat narxdan chetlanishi kamayib






  1. Bozor narxi muvozanat narxdan uzoqlashib boradi;

  1. Bozor narxi muvozanat narx atrofida tebranib turadi va bozor muvozanatiga hech vaqt erishilmaydi.

Agar taklif chizig‘i S talab chizig‘iga nisabat tikroq bo‘lsa, birinchi hol yuz beradi. Agar taklif chizig‘ining yotiqligi talab chizig‘ining yotiqligiga nisbatan tikroq



bo‘lsa,

  

birinchi hol amalga oshadi Uchinchi holatda talab va taklif chiziqlari


yotiqligi bir xil bo‘ladi (3.14-rasm):
P P0
Pe

0

Qe


    1. rasm.


  


Q

bo‘lgan hol.

Agar taklif chizig‘i S talab chizig‘i D ga nisbatan yotiqroq bo‘lsa, ikkinchi variant yuz beradi (2.15-rasm) va uchinchi variantda taklif va talab chiziqlari yotiqligi bir xil bo‘ladi:



P

P0
Pe

0

Qe


    1. rasm.


  


Q

bo‘lgan hol.


To‘g‘ri chiziqli talab va taklif funksiyalari:
D a AP(t)
S b B P(t 1)


uchun t   da

P(t)  P(t 1)

bo‘ladi, ya'ni muvozanat narxga bozor narxi



yaqinlashadi agar quyidagi shart bajarilsa, ya'ni

 1 bo‘lsa.




Bozorning dinamik modelida narxlar trayektoriyasi

P(1), P(2)...

o‘rgimchak



uyasi to‘riga o‘xshagani uchun ham bu model to‘rsimon model deb nom olgan.
To‘rsimon model sifatida birja bozorini (masalan, qimmatli qog‘ozlar bozori, yoki valyuta bozorini) qarash mumkin.
Tovarning maksimal va minimal bahosi.
Ba'zi vaqtlarda bozor narxi davlat


P
tomonidan o‘rnatiladi. Narx maksimal deyiladi, agar o‘rnatilgan narx ~ muvozana

narxdan kichik bo‘lsa ~ P ( P - muvozanat narx) va narxni maksimal narx ~ dan



P e e P

yuqori belgilash ta'qiqlansa. Maksimal narx ba'zi bir mahsulotlarga aholini ushbu mahsulot bilan ma'lum darajada ta'minlash maqsadida davlat tomonidan o‘rnatiladi.



P


Pн

Pe

~

P



Q

0 QS Qe QD
Talab va taklif nazariyasiga ko‘ra, maksimal narxning o‘rnatilishi mahsulot tanqisligiga olib keladi. Tovar tanqisligini davlat o‘z zahirasidan mahsulotni bozorga

chiqarish yo‘li bilan yechadi, ya'ni o‘z zahirasidagi chiqarib talab va taklifni tenglashtiradi.

QD QS miqdorda mahsulot

Agar sotuvchilarga tovarni maksimal narx

~ dan yuqori narxda sotishga ruxsat


P
bo‘lmasa, taklif QS miqdor bilan chegaralangani uchun, norasmiy bozor (xufiyona

bozor) vujudga keladi (rasmda bu ED nuqta orqali ifodalangan va bu bozorda tovar



norasmiy bozor narxi mumkin).

Pн da sotiladi; Pн

muvozanat narxdan ancha yuqori bo‘lishi



Mahsulotning narxi P minimal narx deyiladi, agar minimal narx muvozanat narxdan


e
katta bo‘lsa, P P (Ре -muvozanat narx) (2.17-rasm) va narx P ni pasaytirish

mumkin bo‘lmasa.



P

~

P


Pe


Pн

0 QD
Q

Qe QS



7-rasm. Narx minimal bo‘lganda mahsulot otiqchaligi.

Bunday minimal narx davlat tomonidan, ushbu mahsulotni ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish uchun o‘rnatiladi. Minimal narxning o‘rnatilishi, ortiqcha mahsulotning vujudga kelishiga olib keladi yoki mahsulotlar sotilmasdan omborlarda to‘planib qolishiga olib keladi. Bu vaziyat 3.17-rasmdagi grafikda

keltirilgan, ortiqcha mahsulot hajmi QS QD ga teng. Agar davlat mahsulotni minimal

narxdan past narxda sotishga ruxsat bermasa, bu yerda ham norasmiy bozor vujudga

keladi. Grafikdagi E ' nuqta ortiqcha mahsulotni norasmiy ravishda muvozanat


narxdan past narxda ( Pн

narxda) sotilishi mumkin bo‘lgan vaziyatni ko‘rsatadi.



Shunday qilib, talab va taklif modeli orqali bozor narxlarini o‘zgartirishning oqibatlarini chuqur tahlil qilish mumkin.

    1. Iste’molchi yutug’i va ishlab chiqaruvchi yutug’i.


Bu yerda chiziqli taklif va talab chiziqlari yordamida qanday qilib oddiy hisob- kitoblar qilinishini qarab chiqamiz. Buning uchun, bozor ma'lumotlariga muvofiq talab va taklifning chiziqli grafiklarini chizishni qarab chiqishimiz kerak. (Biz hozir, statistik usullar orqali quriladigan chiziqli regressiya, tenglamalarni hisoblashni qaramaymiz.) Faraz qilaylik, biror tovar uchun ikkita miqdor berilgan bo‘lsin: tovar narxi va uning miqdori, bu ko‘rsatkichlar bozorda muhim ko‘rsatkichlar hisoblanadi (bu ko‘rsatkichlar bozorda o‘rtacha ko‘rsatkich bo‘lib, bozordagi muvozanatlik holatida aniqlangan, yoki bozordagi shart-sharoitlar turg‘unlashgan davrdagi ko‘rsatkichlar bo‘lsin). Bu ko‘rsatkichlarni muvozanat ko‘rsatkichlar deb qaraymiz

va quyidagicha belgilaymiz: muvozanat narx

P* , muvozanat tovar miqdori

Q* .

Berilgan tovarning muvozanat nuqta yoki uning atrofidagi narx bo‘yicha taklif va

talab elastikligini mos ravishda ES

va ED

harflari bilan belgilaymiz.


Bu ko‘rsatkichlarning, ya'ni

P*,Q*, E

va ED

son miqdori, faraz qilaylik,



S
statistik hisob-kitoblar orqali aniqlangan va ular asoslangan bo‘lsin. Berilgan ma'lumotlar asosida taklif va talab chiziqlarini quramiz. Taklif va talab chiziqlari yordamida, talab va taklif miqdorining siljishlarini, narxning o‘zgarishini, berilgan tovar miqdorining boshqa tovar narxiga nisbatan o‘zgarishini va hokazolarni hisoblash mumkin.

Talab va taklifning grafigini chizamiz (4.4-rasm).

Talab va taklif tenglamalari quyidagicha yoziladi:



0
Talab: QD b

b1 P

(5)


Taklif:

QS a

  • a1 P

(6)


0
Asosiy muammo, berilgan tenglamalardagi o‘zgarmaslar a0 , a1 ,b0 ,b1

qiymatlarini aniqlashdan iborat. Bu o‘zgarmaslarni tanlash ikki bosqichda amalga oshiriladi.



P, narx

b0/b1


P*


b0/b1
Q tovar miqdori

Q*

8-rasm. Talab va taklifning eksperimental yo‘l bilan chizilgan grafigi.



Birinchi bosqich. Talab va taklifning narx bo‘yicha elastikligini eslaymiz:

E P Q ,



Q P

bu yerda

Q - narxning bir birlik o‘zgarishiga to‘g‘ri keladigan talab yoki taklifning

P



miqdoriy o‘zgarishi. Chiziqli bog‘lanishlarda Q

P

nisbat o‘zgarmas miqdor bo‘ladi.



  1. va (6) tenglamalardan ko‘rinib turibdiki, taklif uchun bu nisbat Q a

, talab


P 1

uchun esa Q  b . Endi bu qiymatlarni, ya'ni Q

ni elastiklik formulasiga



P 1P

qo‘yamiz:



Taklif:

P*

ES a1   Q*

(7)


 

Talab:


P*


. (8)
ES  b1   Q*



 

Bu yerda P* va Q* lar muvozanat narx va muvozanat tovar miqdori bo‘lib, ular



berilgan. Biz

ES , ED , P*,Q *

ko‘rsatkichlarning qiymatlariga ega bo‘lganimiz uchun,



ularni (7) va (8) tenglamalarga qo‘yishimiz mumkin. Demak, biz shu yo‘l bilan

a1 va

b1 larning qiymatlarini hisoblaymiz.

Ikkinchi bosqich. Endi

a1 va

b larning qiymatlarini va P* va Q* larni (5) va


  1. 1
    tenglamalarga qo‘yib a0

va b0 larning qiymatini topamiz:

a0 Q * a1

P *; b0 Q * b1 P .

Misol. Apelsinning narx bo‘yicha taklif va talab elastiklik koeffitsiyentlari

ES va ED berilgan. Apelsinning bozordagi ko‘rsatkichlari quyidagicha:

Q*  7,5 т/йил,

P*  75 so‘m (1kg),

ES  1,6;

ED  0,8

Birinchi bosqich. Berilganlarni (7) tenglamaga qo‘yib a1 ni topamiz.

1,6  a 75  0,01 a , bundan a

1,6

 160 .


1 7500 1

1 0,01


1
Ikkinchi bosqich. a ning qiymatini P* va Q* larning qiymati bilan birga (5)

tenglamaga qo‘yib, a0 ni aniqlaymiz:

7500  a0  160 75  a0  12000,

bundan, a0  7500  12000  4500. Biz aniqlangan a0 va a1 larning qiymatini taklif tenglamasiga qo‘yib, taklifning aniq tenglamasini topamiz:

Taklif: QS  4500  160 P.

Xuddi shu yo‘l bilan talab tenglamasini aniqlaymiz:

 0,8  b 75  0,01b ,
1 7500 1


demak, b1

0,8



0,01

 80. b1 ,



P*,

Q* larning qiymatlarini (6) tenglamaga qo‘yamiz va

b0 ni aniqlaymiz:

7500  b0  80 75  b0  6000, yoki b0  7500  6000  13500.

Shunday qilib, talab chizig‘i quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi: Talab: QD  13500  80 P.

Xatoga yo‘l qo‘yilmaganligini tekshirish uchun talab bilan taklifni tenglashtirib, muvozanat narxni aniqlaymiz:



QS QD , 4500 160 P  13500  80 P,

240 P  18000, bundan P 18000  75, P  75,

240

demak, tenglamalar to‘g‘ri aniqlangan, nima uchun deganda, 75 so‘m berilgan muvozanat narx.



Endi biz bozorda apelsin narxi o‘zgarganda unga bo‘lgan talabni yoki taklifni o‘zgarishini yoki bo‘lmasa unga bo‘lgan talab yoki uni taklifi o‘zgarganda apelsin narxini qanchaga o‘zgarishini prognoz qilishimiz mumkin bo‘ladi.

Masalan, apelsinga bo‘lgan talab 40 foizga oshdi deylik, unda talab miqdori 7800 kg teng bo‘ladi. Ishlab chiqaruvchilar qaysi narxda ushbu talabni qondirishi mumkinligini aniqlaymiz.

Muvozanatlik shartiga ko‘ra quyidagini yozamiz:

7800 = -4500 + 160*P,

P = 76,875.

Demak, bir kilogramm apelsin narxi 76 so‘m 90 tiyin bo‘lsa, talab qondirilishi mumkin.



a/b

F
0
R


R*


C
0 a/2 Q

3. Talabning narx bo‘yicha elastikligi yordamida daromadlarni tahlil qilish.

Tahlilni chiziqli talab funksiyasi yordamida ko‘rib chiqamiz. Umumiy holdagi talab chiziqli funksiyasi berilgan bo‘lsin (4.5-rasm).



Elastiklikning ta'rifiga ko‘ra:



QD a b P

(1)


E Q'P  b P

  P   LG   LC .





p p Q

a b P

a P AF AL

b

Shunday qilib, L nuqta talab chizig‘i bo‘yicha A nuqtadan C nuqtaga harakat qilganda, talab elastikligi kamayadi. U har doim manfiy, absolyut qiymati bo‘yicha LC kesmaning AL kesmaga nisbatiga teng va AC chiziqning o‘rtasida birga teng.

4.6-rasmning pastki qismida daromadning narxga bog‘liqligi ko‘rsatilgan.



R Q P(Q) . (2)

Bu funksiya kvadratik funksiya bo‘lib, u o‘zining maksimumiga 0C

kesmaning o‘rtasida erishadi:


QD

a b P

funksiyadan P ni topsak,



a QD



P

b

bo‘ladi va P ni (2)



formulaga qo‘yamiz. Natijada ishlab chiqarish hajmi Q dan bog‘liq daromad funksiyasini olamiz:

R Q

a QD Q a Q2 .

b b b

Bu funksiyaning kritik nuqtasini topamiz, ya'ni daromadni maksimal qiladigan Q ni topamiz (buning uchun daromad funksiyasidan Q bo‘yicha hosila olib nolga tenglashtirib, Q ga nisbatan yechib, daromadni maksimallashtiradigan Q* ni topamiz):



dR a  2Q 1  0 ,

dQ b b

yoki

Q*  a

2

da daromad maksimal qiymatga erishishga ishonch hosil qilamiz.



Haqiqatdan ham 4.6-rasmda, talab AB oraliqda elastik ED 0

va bu oraliqda



talab miqdorining oshishi va narxning kamayishi daromadni oshib borishiga, talab elastik bo‘lmagan BC oraliqda daromad miqdorining kamayib borishiga olib keladi.

Shunday qilib, agar talab elastik bo‘lmasa, narxning o‘sishi daromadni o‘sishiga, kamayishi, daromadni kamayishiga olib keladi va bunday xolda sotuvchilar faqat narxni oshirish orqali daromadni oshirishi mumkin. Talab elastik bo‘lganda, daromadning o‘zgarishi narxning o‘zgarishiga teskari bo‘ladi va sotuvchilar bu holda narxni pasaytirish orqali daromadni oshirishlari mumkin. Talab elastik bo‘lganda,

narxning pasayish sur'atidan talabni oshish sur'ati yuqori bo‘ladi, natijada daromad

oshadi. Talab elastik bo‘lmaganda ED 1narxning pasayish sur'ati, talabning o‘sish

sur'atidan yuqori bo‘ladi, bu o‘z navbatida daromadni pasayishiga olib keladi.

Masalan, yil yaxshi kelib fermerlar yuqori hosil olganda, ularning daromadi kamayib ketadi, nima uchun deganda qishloq xo‘jalik mahsulotlariga bo‘lgan talab elastikligi ancha past.

Xuddi shunday, byudjet daromadini oshirish maqsadida, davlat korxonalari mahsulotlarining narxi oshirilsa, agar ushbu mahsulotlarga talab elastik bo‘lmasa, davlat byudjetiga tushadigan mablag‘ kamayishi mumkin. Temir yo‘l transporti chiptalari narxi oshirilsa, chiptalarga bo‘lgan talabni kamaytiradi. (Ma'lumki, temir yo‘l chiptalariga bo‘lgan talab elastik emas.)



Misol. Faraz qilaylik, bug‘doyga bo‘lgan talab funksiyasi quyidagi ko‘rinishda berilgan bo‘lsin:

QD  4000  250 P ,

bu yerda P - bir pud bug‘doy narxi;



QD - bug‘doyga bulgan talab hajmi, mln. pud.

  1. sotuvchi daromadini maksimallashtiruvchi sotiladigan bug‘doy hajmi Q

aniqlansin.

Yechish. Masalani yechish uchun teskari talab funksiyasini aniqlaymiz:

P  16  Q

Sotuvchining daromad funksiyasini tuzamiz:

1 .

250






R P Q 16  Q 1 Q  16Q Q2 .


250

250


Daromad funksiyasidan bo‘yicha hosila olib, natijani nolga tenglashtirib yechamiz.

dR 16 2Q

 0 .


dQ 250

Q*  4000 : 2  2000 mln. pud.

Demak, sotuvchi daromadini maksimallashtiruvchi sotiladigan bug‘doy hajmi



Q*  2000 mln. pudga teng ekan.

Bir pud bug‘doy narxi:



P 16  8  8 pul birligiga teng.

Umumiy daromad

R  20008 16000

pul birligi.



Faraz qilaylik, sotuvchi sotiladigan bug‘doy hajmini 250 mln. pudga oshirdi deylik. Uning daromadi qanday bo‘lishini hisoblaymiz.

Sotiladigan bug‘doy hajmi 2250 mln. pud. U holda bir pud bug‘doy narxi



P  16  2250  7

250


pul birligiga teng. Umumiy daromad

R  2250  7  15750

pul birligiga teng.




Xulosalar

1. Bozor iqtisodiybtiga o‘tish davrida davlatning milliy iqtisodiyotga aralashuvi unung bozor vositasiida o‘zini-o‘zi tartibga solish orqali bajarish mumkin boimagan yoki samarali ravishda amalga oshirib bo‘lmaydigan vazifalami b‘z zimmasiga olishi; bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarish va iste’niblriing xususiy tavsifi keltirib chiqaruvchi salbiy dqibatlarni bartaraf etish zarurligi; iste’molchilaming manfaatlarini himoyalash; bozoming tabiatidan kelib chiqadigan ayrim holatlami qisman yengillashtirish, jumladan, aholining kam ta’minlangan qatlamining turmush darajasi haqida g‘amxo‘rlik qilish, bepul (yoki imtiyozli) bilim berish, tibbiy xizmat ko‘rsatish va shu kabilami o‘z zimmasiga olishi; hozirgi sharoitda barqaror, izchil iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish vazifasini ham o‘z zimmasiga olishi orqali izohlanadi.

2. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish deganda davlatning jamiyat a’zolari ehtiyojlarini qondirish darajasini oshirish uchun cheklangan ishlab chiqarish resurslaridan yanada samarali foydalanishni ta’minlovchi, umumiy iqtisodiy muvozanatga erishishga yo‘naltirilgan, ijtimoiy takror ishlab chiqarish jarayonini tashkil etish bo‘yicha faoliyati tushuniladi.

3. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning maqsadi uning vazifalari orqali ifodalanib, ular, asosan, bozor tizimining amal qilishini yengillashtirish va himoya qilish, iqtisodiyotni tartibga solishning umumiy tamoyillaridan kelib chiqadi. Ya’ni, bozor tizimining samarali amal qilishiga imkon tug‘diruvchi huquqiy asos va ijtimoiy muhitni ta’minlash; raqobatni himoya qilish; daromad va boylikni qayta taqsimlash; resurslami qayta taqsimlash; iqtisodiyotni barqarorlashtirish, iqtisodiy tebranishlar vujudga keltiradigan inflyatsiya va bandlilik darajasi ustidan nazorat qilish hamda iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish.

4. Davlat milliy iqtisodiyotni tartibga solishda bevosita va bilvosita ta’sir qilish usullari hamda tashqi iqtisodiy usullardan foydalanadi. Tartibga solishning bevosita ta’sir qilish usullaridan foydalanilganda yaxlit takror ishlab chiqarish jarayoni yoki uning alohida tomonlarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri, ma’muriy tartibga solish ko‘zda tutiladi. Bu usullar qatoriga quyidagilami kiritish mumkin: iqtisodiyotning ayrim bo‘g‘inlarini bevosita boshqarish; narxlar va ish haqini «muzlatib»
qo‘yish siyosati; ish bilan bandlik xizmati (mehnat birjalari) faoliyatini tashkil qilish; iqtisodiy sohani tartibga solishni ko‘zda tutuvchi qonunlami ishlab chiqish va qabul qilish va h.k.

5. Iqtisodiyotni bilvosita tartibga solishda iqtisodiy dastak va vositalarga ustunlik beriladi. U davlatning pul-kredit va byudjet siyosatida o‘z ifodasini topadi. Pul-kredit siyosatining asosiy vositalari quyidagilardan iborat bo‘ladi: hisob stavkasini tartibga solish; moliya-kredit muassasalalarining Markaziy bankdagi zaxiralari minimal hajmini o‘matish va o‘zgartirish; davlat muassasalarining qimmatli qog‘ozlar bozoridagi operatsiyalari (davlat obligatsiyalarini chiqarish, ulami sotish va to‘lash). Davlat byudjet siyosati uning daromadlar va harajatlar qismini o‘zgartirishga qaratilib, bu usulning eng asosiy dastagi soliqlar hisoblanadi.

Asosiy tayanch tushunchalar

Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish – davlatning jamiyat a’zolari ehtiyojlarini qondirish darajasini oshirish uchun cheklangan ishlab chiqarish resurslaridan yanada samarali foydalanishni ta’minlovchi, umumiy iqtisodiy muvozanatga erishishga yo‘naltirilgan, ijtimoiy takror ishlab chiqarish jarayonini tashkil etish bo‘yicha faoliyati.

Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning maqsadi - iqtisodiy va ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash, iqtisodiy tizimni mustahkamlash va uni o‘zgarib turuvchi sharoitga moslashtirish.

Davlatning iqtisodiy vazifalari - iqtisodiy tizimning amal qilishiga shart sharoit yaratish va iqtisodiyotni tartibga solish hamda iqtisodiy o‘sishni ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlar.

Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning usullari - tartibga solishning ma’muriy va iqtisodiy vositalari birligi.

Bevosita usullar - iqtisodiyotni tartibga solishning taqiqlash, ruxsat berish va majbur qilish tavsifidagi ma’muriy vositalari.

Bilvosita usullar - iqtisodiyotni tartibga solishning iqtisodiy vosita va dastaklari.
ADABIYOTLAR

O‘zbekiston Respublikasi Qonunlari

  1. 0 ‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. - Т.: « 0 ‘zbekiston», 2014.

  2. 0‘zbekiston Respublikasining 2016-yil 29-dekabrdagi «Tadbirkorlik faoliyatining jadal rivojlanishini ta’minlashga, xususiy mulkni har tomonlama himoya qilishga va ishbilarmonlik muhitini sifat jihatidan yaxshilashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar qabul qilinganligi munosabati bilan 0 ‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi Qonuni.

  3. 0 ‘zbekiston Respublikasi Qonuni. Raqobat to‘g‘risida. 2012-yil 6-yanvar.

  4. 0 ‘zbekiston Respublikasining 0 ‘RQ-328-sonli Qonuni. Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‘g‘risida (yangi tahriri). 2012-yil 2-may

  5. Tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g‘risida. - Т.: «Adolat», 2004.

  6. Fermer xo‘jaligi to‘g‘risida - Т.: «Adolat», 2004.

  7. 0 ‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki to‘g‘risida. - Т.: «Adolat», 2003.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmon va Qarorlari

  1. 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi “0‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi, PF-4947-sonli Farmoni

  2. 0‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 12-yanvardagi «Urgut», «G‘ijduvon», «Qo‘qon» va «Hazorasp» erkin iqtisodiy zonalarini tashkil etish to‘g‘risida”gi PF-4931-sonli Farmoni. 0 ‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2017-y., 3-son,

  3. 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 31-yanvardagi «Kichik va xususiy tadbirkorlikni mikrokreditlash tizimini yanada kengaytirish va soddalashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ-2746-sonli qarori. 0 ‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2017-y., 6-son

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari

  1. 0‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2014- yil 15-iyuldagi “Zarar ko‘rib ishlayotgan va iqtisodiy nochor, past rentabelli tashkilotlarning foydalanilmayotgan va ortiqcha ishlab chiqarish maydonlarini yanada optimizatsiya qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 192-sonli qarori

  2. 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2013- yil 10-maydagi “Davlat mulkidan samarali foydalanish va davlat organlarini turar uy joylar bilan ta’minlash to‘g‘risida”gi 273-F-sonli farmoyish

  3. Tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish uchun ro‘yxatdan o‘tkazish tartibotlari tizimini tubdan takomillashtirish to‘g‘risida. 200- yil 20-avgust.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti asarlari

  1. Sh.Mirziyoyev. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va
    shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak” // Mamlakatimizni 2016-yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017-yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dastuming eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruzasi // Xalq so‘zi, 2017-yil 16-yanvar.

  2. 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning mamlakatimizni 2015-yilda' ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2016-yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dastuming eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’mzasi. Bosh maqsadimiz – mavjud qiyinchiliklarga qaramasdan, olib borayotgan islohotlami, iqtisodiyotimizda tarkibiy o‘zgarishlami izchil davom ettirish, xususiy mulkchilik, kichik biznes va tadbirkorlikka yanada keng yo‘l ochib berish hisobidan oldinga yurishdir // Xalq so‘zi, 2016-yil 16-yanvar.

Darsliklar

  1. Shodmonov Sh.Sh., G’afurov U.V. Iqtisodiyot nazariyasi (darslik). - Т., «Fan va texnologiya» nashriyoti, 2010. - 756 b.

  2. 0‘lmasov A., Vahobov A. Iqtisodiyot nazariyasi: Darslik. - Т.: «Iqtisod-Moliya»,2014.

  3. Razzoqov A. Iqtisodiy ta’limotlar tarixi. Oliy ta’Iim muassasalarining talabalari uchun darslik / A.A.Razzoqov, Sh.H.Tashmatov, N.T.O’rmonov. - Т.: Iqtisod-moliya, 2007. - 320 b.

  4. Shodmonov Sh.Sh., G’afurov U.V. Iqtisodiyot nazariyasi (darslik). - Т., «Fan va texnologiya» nashriyoti, 2005. - 784 b.

  5. Borisov E.F. Ekonomicheskaya teoriya: ucheb. - 2-e izd., pererab. i dop. - М.: TK Velbi, Izd-vo Prospekt, 2010. - 544 s.

  6. Zubko N.M. Ekonomicheskaya teoriya. - Minsk: NTS API,
    2012. 61-b.

  7. I.K.Stankovskaya, I.A.Strelets. Ekonomicheskaya teoriya.: Uchebnik. / 3-e izd., ispr. - М.: «Eksmo», 2009. - 448 s.

Gazeta va jurnallar

  1. «Xalq so‘zi» gazetasi.

  2. «Mening mulkim» gazetasi.

  3. «Bozor, pul va kredit» jumali.

  4. «Iqtisodiyot va ta’lim» jumali.

  5. <<0‘zbekiston iqtisodiy axborotnomasi» jumali.

  6. « 0 ‘zbekistonda ijtimoiy fanlar» jumali.

  7. Jumal «Ekonomicheskoe obozrenie».

  8. Jumal «Rossiyskiy ekonomicheskiy jumal».

  9. Jumal «Voprosi ekonomiki».

Statistik ma’lumotlar to‘plamlari.

  1. 0‘zbekiston raqamlarda - 2015. Toshkent 2015.

  2. 0‘zbekiston raqamlarda — 2014. Toshkent 2014.

  3. 0‘zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo‘mitasi.

  4. 0‘zbekiston Respublikasining 2012-yil statistik axborotnomasi, Т., 2013.

  5. 0‘zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo‘mitasi.

  6. 0‘zbekiston Respublikasining 2008-yil statistik axborotnomasi, Т., 2009

1 Karimov I. A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, 0 ‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yoMlari va choralari. - Т.: 0 ‘zbekiston, 2009, 8-b.

2 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. 2018 yil 28 dekabr. https://president.uz/oz/lists/view/2228

3 Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. — Т.: «Yangi asr avlodi», 2001, 62-bet.


Download 0,55 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish