B. X. Azizkulov, B. K. Janzakov iqtisodiy siyosatga kirish samarqand

Turmush darajasi
-bu jismoniy, manaviy va ijtimoiy ehtiyojlarning rivojla-
nish darajasi, qondirilganlik miqiyosi va ularing qondirish uchun yaratilgan 
imkoniyatlarni aks ettiruvchi kompleks ijtimoiy-iqtisodiy kategoriyadir. 
Turmush darajasi to‘g‘risida to‘liqroq malumot olish uchun aholi daromadlari va 
ehtiyojlari, istemol darajasi va tarkibi, uy-joy, mol-mulk, madaniy-maishiy 
buyumlar va boshqalar bilan tabminlanganlik darajasini chuqurroq o‘rganish lozim 
bo‘ladi. Turmush darajasini ifodalovchi ko‘rsatkichlar turli-tuman bo‘lib, ular 
quyidagi turkumlarga ajratiladi: 
-umumiy va xususiy; 
-iqtisodiy va ijtimoiy-demografik; 
-obyektiv va subyektiv; 
-qiymat va natural; 
-miqdor va sifat; 
-istemol proportsiyasi va tarkibi ko‘rsatgichlari; 
-statistik va boshqa ko‘rsatkichlar. 
Umumiy ko’rsatgichlarga:
1.Milliy dvromad 
2.Istemol fondi 
3.Milliy boyliklar iste‘mol fondi kabilarning aholi jon boshiga to‘g‘ri 
keladigan ulushi kiritiladi. Bu ko‘rsatkichlar jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy 
taraqqiyotining umumiy darajasini ifodalaydi. 
Xususiy ko’rsatkichlardan:
1.Iste‘mol darajasi va usullari. 
2.Mehnat sharoitlari. 
3.Turar-joy taminoti va maishiy qulayliklar. 
4.Ijtimoiy-madaniy xizmat ko‘rsatish darajasi 

---

156 
5.Bolalarni tarbiyalash sharoitlari. 
6.Ijtimoiy taminot va boshqalarni keltirib o‘tish mumkin. 
Iqtisodiy 
ko’rsatkichlar
inson 
va 
jamiyat 
hayotining 
iqtisodiy 
imkoniyatlarini ifodalaydi. Jamiyat iqtisodiy taraqqiyoti va har bir insonning 
farovonligi (va ha-iqiy daromadlar, ish bilan bandlik va boshqalar) darajasini aks 
ettiruvchi ko‘rsatkichlarni iqtisodiy ko‘rsotkichlar sirasiga kiritiladi. 
Ijtimoiy-demografik ko’rsatkichlar
aholining yoshi, jinsi, kasbiy-malakaviy 
tarkibini, ishchi kuchini jismoniy takror ishlab chiqarishni ifodalaydi. 
Obyektiv ko’rsatkichlar
obektiv (iqtisodiy, texnik va hokazo) bazaga,ega 
bo‘lsa, 
subyektiv ko’rsatkichlar
aholi guruhlari yoki alohida shaxslarning 
mehnat,oilaviy munosabatlar, daromadlar,ish, turmush tarzi vash u kabilardan 
qoniqish bo‘yicha hisobga olinadi. 
Qiymat ko’rsatkichlari 
barcha daromad ko‘rsatkichlari va pul ko‘rinishidagi 
boshqa ko‘rsatkichlarni (tovar aylanishi, xizmatlar, tashishlar, pul jamg‘armalari va 
qo‘yilmalari va hokazolarni hajmi) o‘z ichiga oladi. 
Natural ko’rsatkichlar
natural 
birliklarda (dona,kvm, kubm va hokazolar) o‘lchanadigan muayyan moddiy 
nematlar va xizmatlar-oziq-ovqat mahsulotlari, energiya istemoli, mol-mulk, turar-
joylar, madaniy–maishiy tovarlar taminotining hajmini ifodalaydi. 
Miqdor ko’rsatkichlari
muayyan moddiy nematlar va xizmatlar istemol 
hajmini aniqlaydi.
Sifat ko’rsatkichlari
esa aholi farovonligini 
sifat
ko’rsatkichlari 
esa aholi 
farovonligini sifat jihatdan baholash imkonini beradi. 
Hozirgi paytda yuzaga kelgan sharoitlarni hisobga olib, bozor iqtisodiyoti 
sharoitlariga muvofiqlashtirilgan quyidagi yangi ko‘rsatkichlar tizimi taklif etiladi: 
1)umumlashtiruvchi ko‘rsatkichlar; 
2)aholi daromadlari; 
3)aholi iste‘moli va harajatlari; 
4)aholining pul jamg‘armalari; 
5)jamg‘arilgan mol-mulklar va turar-joylar; 
6)aholining ijtimoiy tabaqalanishi; 
7)aholining kam ta‘minlangan tabaqalari. 
Turmush darajasini 
ifodalash 
uchun